Ул «йолдыз» иде. Теледиктор Зөлфия Курамшина хәзер нәрсә белән шөгыльләнә?

Бу елның гыйнварыннан элеккеге теледиктор, программалар авторы, массакүләм чаралар режиссеры һәм сөйләм техникасы укытучысы сәламәтлеге мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен «Игелекле Казан» проектында дәресләр алып бара. Ул, башкала югары уку йортларында алган нейрологопедия белемнәренә нигезләнеп, 7-12 яшьлек балаларда дисграфия (язу бозылу) һәм дислексия (сөйләм бозылу) проблемаларын чишү буенча үз программасын булдырган.

«Кобзон белән булган хәлдән соң аңладым: шәхес никадәр масштаблырак булса, ул үзен шулкадәр тыйнаграк күрсәтә»

Зөлфия, 1996 елда телевидениегә нинди тәҗрибә белән килдегез?

15 яшемнән эшли башладым. Музыка училищесының 2нче курсында ЗАГСка игълан буенча килдем, анда музыкантлар кирәк иде. Трио җыйдым: фортепиано, виолончель һәм скрипка. Сүз уңаеннан, бу – ул елларда бик яхшы финанс ярдәм иде. Стипендия 30 сум иде, шундый ук акчаны без ял көннәрендә ЗАГСта ала идек. Без анда тулы бер сезон эшләдек, бу – минем хезмәт кенәгәсендә беренче язмам. Аннары анда синтезаторлы музыкантларны алдылар.

Музыка училищесын тәмамлагач, мине Зәйгә музыка мәктәбенә укытырга җибәрделәр. Һәм мин киттем – мөстәкыйль булырга теләдем.

Ни өчен сез диктор булырга карар кылдыгыз?

Бу – минем хыялым иде, ул вакытта дикторлар «йолдыз» иде. Мин университетта тарих факультетында укыдым. Дикторлар конкурсы игълан иттеләр, һәм мин «нигә әле булдырып карамаска» дип уйладым. Моңа кадәр Зәй район телерадиокомпаниясендә эш тәҗрибәм бар иде. Анда «иртәнге почта» программасында татарча котлаулар укый торган алып баручы кирәк иде, ә миңа өстәмә акча кирәк иде.

Шуннан соң мин Казанда конкурс үттем һәм «Татарстан» ДТРКга Лия Михайловна Заһидуллина янына эләктем. Өчебезне – Эльза Әхмәтҗанованы, мине һәм Ләйсән Бәдретдинованы – сынау срогы белән алдылар. Башта тапшырулар программасын укыдык, аннары иртәнге программаны алып бардык, аннары – яңалыклар. Бер кешене сайлап алырга тиеш иделәр, ләкин без өчебез дә калдык. Аннары, журналистлар буларак, авторлык программаларын эшләдек.

Зөлфия Курамшинаның шәхси архивыннан

Телевидениедән китү алдан уйланган карарыгыз булдымы?

2008 елда мин шәхси эшләр буенча Мәскәүгә күчтем, анда «Ислам дөньясы» сәүдә-күңел ачу комплексы, Россия мөфтиләр советы белән хезмәттәшлек иттем, режиссер буларак зур чаралар куйдым. Аннары бала туу белән бәйле тәнәфес булды, ә аңа 7-8 ай булгач, эшкә чыгарга карар кылдым.

Мин телевидениедә эшләгән чагында квалификация күтәрү институтында укыдым. Анда сөйләм техникасы буенча танылган педагог Светлана Корнелиевна Макарова бар иде, аның укучылары – үзәк телеканаллар йолдызлары. Мин аның белән эшкә урнашу мәсьәләсе буенча киңәшергә булдым, ә ул үземне педагогикада сынап карауны уйларга киңәш итте.

Ә Россия мөфтиләре шурасы өчен режиссер буларак нәрсә куйдыгыз?

Зур бәйрәмнәр, саммитлар, конференцияләр, Коръән укучылар конкурслары уңаеннан массакүләм концертлар. Әлеге чараларда танылган артистлар катнашты.

Иосиф Давыдович Кобзон белән бер хәл булды. Мин шуны аңладым: шәхес никадәр масштаблырак булса, ул үзен шулкадәр тыйнаграк тота. Концертта катнашучыларның берсенә самолетка өлгерергә кирәк иде, шуңа күрә Иосиф Кобзонның чыгышын күчерергә, кем беләндер урыннарын алыштырырга кирәк иде. Миңа Россия Герое һәм Иосиф Кобзонны күчерергә кирәк иде. Үземне кулга алырга тырышып, легендар артист янына килдем, аны соңрак чыгыш ясавын сорарга теләдем. Минем куллар калтырый иде, мин сөйләшүнең уңышлы булмаячагына әзерләндем. Ә ул тыныч кына: «Балакаем, борчылма, барысы да яхшы, – диде. – Кайчан кирәк, шунда чыгам».

Гомумән, мин Мәскәү тәҗрибәсенә рәхмәтлемен, ул миңа үз-үземә ниндидер эчке ышаныч бирде. Мин начар оештыручы түгел икән. Үземдә бик мөһим үзенчәлекне аңладым – тәртип яратам. Минем чаралар секундка кадәр исәпләнгән иде. Нечкәлекләрне исәпли беләм икән. Куркырга кирәкми. Әгәр берәр нәрсә эшлисең, һәм үзеңдә ниндидер потенциал һәм теләк барлыгын сизәсең икән, моны эшләргә кирәк.

Зөлфия Курамшинаның шәхси архивыннан

«Бала әле кашык тота белми, ә аңа карандаш яки ручка бирәләр»

Режиссурада һәм педагогикада дикторлык тәҗрибәсе ничек ярдәм итте?

Миңа дикторлык мәктәбе бик ярдәм итте. Бездә Мәскәүдәге кебек хезмәт бүленеше булмады, без редактор, продюсер, журналист эшен дә эшләдек. Бу тәҗрибә бәһасез булып чыкты. Универсальлек зур плюс иде.

Шушы ук тәҗрибә педагогикада беренче адымнар ясаганда ук кирәк булды. Казанда миңа Лобачевский лицеенда эшләргә туры килде, анда балаларны конкурс буенча алалар. Һәм беләсезме, беренче дәрестә үк мин аларның кулъязманың нәрсә икәнен бөтенләй күзалламауларын, ничек дөрес утырырга кирәк икәнен белмәүләрен аңладым. Ачыкланганча, аларның даими аркалары авырта, башы авырта, күзләре арый, куллары арый. Чөнки бала элементар кагыйдәләрне белми. Югары сыйныфларда инша язганда, аларның кулъязмаларында әллә «а», әллә «о», әллә «е» икәнен аңлау мөмкин түгел.

Мәскәүдә яшәгәндә, мин сөйләм техникасы буенча укучылар ала идем. Шул вакытта ук логопедия өлкәсенә игътибар итә башладым. Күп кенә өлкәннәрнең сөйләм проблемалары бар. Ә бит балачакта без логопедка мөрәҗәгать итсәк, моны бетерергә мөмкин булыр иде, балачакта артикуляцион аппарат әле сыгылмалы, берничә дәрес белән генә чикләнергә мөмкин иде. Һәм мин логопедия өлкәсенә укырга киттем. Ә аннары инде балалар логопедиясе белән дә шөгыльләнә башладым, чөнки бу – бик зур катлам, һәм биредә зурлар еш кына игътибар итми торган бик күп проблемалар бар.

Аннары моның ни өчен барлыкка килүе турында сорау туды. Минемчә, сәбәпләрнең берсе – белем алуны иртә башлау. Совет чорында мәктәпкә 7 яшьтән генә алулары юкка түгел. Ә хәзер бу яшьтә бала мәктәпкә укымышлы килеш килергә тиеш. Ата-аналар балаларын 3 яшьтән үк диярлек төрле мәктәпләргә йөртәләр.

Ягъни балаларның иртә белем алуы тискәре нәтиҗәләргә китерәме?

Баш миенең үз өлгерү фазалары бар. 7-8 яшьләренә ул башлангыч белемне кабул итү өчен җитәрлек өлгергән. Моңа кадәр балалар үзләрен гомумән нәрсәгә өйрәтүләрен, бу хәрефләрнең аларга нигә кирәклеген, язуның нәрсә икәнен һәрвакытта да аңламый. Элек язарга әкренләп өйрәтәләр иде, ә хәзер карандаш бирәләр дә, бала аны йодрыгына кыстыра да, бөтен кулы белән кәгазь буйлап йөртә. Балага карандаш түгел, акбур, кисточка бирсәң яхшырак булыр. Ул әле кашык та тота белми, ә аңа карандаш яки ручка бирәләр.

Без матур язуны, почеркны, язганда дөрес утыру кагыйдәләрен югалттык. Шуның белән бала мәктәпкә килә. Мәктәптә хәзер СССР чорына караганда хәрефләр, язулар өйрәнүгә 10 сәгатькә кимрәк бирелә. Матур язу – ул вакытта норма иде. Бала башта хәрефне күрергә, аны аңларга, визуальләштерергә, ә аннары гына кәгазьгә күчерергә тиеш. Бу процессларны аңламау бик күңелсез күренешкә әверелә.

Мәктәп программасы буенча артта калу?

– Бик еш була, диктовка вакытында бала кайвакыт укытучыны ишетә алмый. Язу күнекмәсе булмау сәбәпле, ул бу вакытта бөтен көчен график функцияләргә сарыф итә, һәм укытучының сөйләме аның игътибарыннан читтә кала. Ул сызыкларны чыгарганда, укытучы анда нәрсәдер әйтә, ә бала язарга өлгерми. Язу күнекмәсе әле формалашмаган, ә монда инде кагыйдәләрне истә калдырырга кирәк. Бала барысын да һәм шунда ук истә калдыра алмый, бу – язуның төгәллегенә һәм грамоталылыгына йогынты ясый. Монда нинди мотивация булырга мөмкин? Дөрес якын килгәндә, боларның барысын да булдырмаска мөмкин булыр иде.

Фото: © Зөлфия Курамшинаның шәхси архивыннан

«Бу – ДЦП, энцефалопатия кебек төрле диагнозлы 7-8 яшьлек балалар»

Ни өчен сез нәкъ менә ОВЗлы балалар белән шөгыльләнергә булдыгыз?

Ниндидер мизгелдә, мин бу проблема белән җитди шөгыльләнгәндә, балаларның матур почерк өчен әзерлек этабы буларак график күнекмәләре бөтенләй булмавын аңладым. Гадәти мәктәптә балаларның язуы белән проблемалар күп, ОВЗлы балалар турында сөйләп тә торасы юк.

Һәм мин, нейрологопедия өлкәсендәге белемнәремнән файдаланып, ярдәм итәргә булдым. Алар белән белгечләр бик яхшы шөгыльләнә, тик мин еш кына ата-аналардан логопедның бу күнекмәләргә барып җитәргә өлгермәвен, һәрвакыт сөйләм белән шөгыльләнүләрен ишетәм.

Сез ничек волонтер булдыгыз?

Мин Татарстан башкаласында «Игелекле Казан» социаль проекты барлыгын ишеттем, шунда килдем һәм үз программамны тәкъдим иттем. Минем энем Руслан Шәкүров шулай ук күп еллар волонтерлык эшчәнлеге белән шөгыльләнә, ул – Россиядә кан донорларының иң зур берләшмәсен булдыручы. Алар Казанда мурал ачып йөриләр иде, мин ММЧ буенча ярдәм тәкъдим иттем. Бу чарада мин «Игелекле Казан» җитәкчесе Татьяна Мерзлякова белән таныштым. Мин бу бергәлектә эшләүче кешеләргә гаҗәпләндем һәм сокландым, алар чыннан да моны чын күңелдән, йөрәк кушуы буенча эшлиләр.

Мин нейрологопедиядә үз ярдәмемне тәкъдим иттем, чөнки бездә андый белгечләр бик аз. Мин нейрологопедлар һәм язу укытучылары чатында торам, анда без бу темага бөтен Россиядән хезмәттәшләребез белән аралашабыз.

Сезнең төркемдә ничә бала бар?

Башта мин берничә кешене алырга уйлаган идем, ләкин теләүчеләр физик көчемнән килгәнгә караганда күбрәк иде. Минем төркемдә 7 бала. Гыйнварда мин алар белән атнага 2 тапкыр эшли башладым. Без, нейроподход кулланып, график күнекмәләр формалаштыру белән шөгыльләнәбез. Минем программа буенча алар май аенда ук туры, өчпочмак, квадратларны яхшы аңларга, пространствода ориентлашырга, каләмне дөрес тотарга, күзәнәкләрдәге элементлар белән эшләргә тиеш. Аларны киләсе этапка – хәрефләр язуга әзерлисем килә.

Ничек сайладыгыз?

Мин, баланы өйрәтә алырмынмы, дип уйлыйм. Минем өчен бу – беренче тәҗрибә. Әгәр квалификациям җитмәвен күргән булсам, алынмас идем. Шуңа күрә миңа алар белән эшләү шактый уңайлы. Бу – төрле диагнозлы 7-8 яшьлек балалар, шул исәптән ДЦП, энцефалопатия һәм башкалар.

Беренче дәрестә уң белән сулны аермаган, ноктаның нәрсә икәнен, турының нәрсә икәнен аңламаган кыз бар иде. Бик әйбәт кыз, бик ярдәмчел. Берничә дәрестән соң ул кайда уң һәм кайда сул икәнен белә башлагач, бу – шатлык булды! Хәзер ул инде туры юллар яза, квадратның үзәгенә нокта куярга мөмкин. Безгә бу сафсата кебек тоела, ә аның өчен бу – бик зур казаныш. Әгәр бу планда мин ярдәм итә алам икән, эшләүне дәвам итәргә кирәк.

«Игелекле эшләр өчен атнага 1-2 сәгать җитә»

Бу – сезнең тарафтан нәкъ менә хәйриячелекме?

Әйе. Мин бу турыда ачыктан-ачык кемдер минем үрнәгемә иярсен өчен генә әйтәм. Ярдәм итә алуларын сизгән башка кешеләр бу ярдәм аеруча кирәк булган кешеләргә килсеннәр өчен. Яхшы белгечләр бик кирәк. Әгәр син үзеңә моны рөхсәт итә аласың икән, әгәр башка керем чыганагың бар икән, нигә ярдәм итмәскә?

Тик мин, мөгаен, һәрхәлдә моңа килер идем. Беләсезме, тормышта үзеңә нәрсә белән шөгыльләнүең турында сорау биргән мизгел җитә. Һәм син бу сорауга үз-үзеңә җавап биргәндә, бу – йөрәктә чагылырга һәм кешеләргә кирәк булырга тиеш. Игелекле эшләр өчен күп вакыт кирәкми бит. Мин бу шөгыльләргә атнага 1-2 сәгать багышлыйм. Бу сәгатьләрне диванда ятып калырга мөмкин, ә килеп дәрес үткәрергә мөмкин.

Ә укучыларның уңышларыннан эйфория Мәскәүдә зур чаралар уздырганнан соң алган драйв белән чагыштырырлык. Минем өчен хәзер һәр дүшәмбе һәм пәнҗешәмбе – ул кечкенә концерт. Һәр дәрес өчен төзеләчәк юлны эзлисең. Боларның барысын да нинди терәккә тезәргә, дип уйлыйсың. Ә балалар, аларны бит алдап булмый, аларның күзләре я яна, я янмый. Алар синең дәресләреңә я йөрергә телиләр, я теләмиләр. Әгәр тамашачыларны чарага килергә сорарга мөмкин икән, балалар белән мондый номер узмаячак.

Йөриләрме?

– Мин 10нан артык дәрес үткәрдем, беркем дә калдырмады, нигезле сәбәп аркасында гына булгалады. Аларның ата-аналары өчен бу дәресләр бушлай. Үзәк барысын да бушка бирә. Мин бу эшне башкаручы кешеләргә сокланам. Анда танылган актерлар, абруйлы педагоглар килә, мин бик яхшы компаниядә!

Үзенчәлекле балалар белән эшләүдә кыенлыклар бармы?

Әлбәттә, бар. Монда мин үз-үземә белем, тәҗрибә турында сораулар бирәм. Хәзер РАСлы (Аутистик спектрның бозылуы. – ТИ) балалар белән эшләү өчен белемнәрне тулыландырам. Ә балалар искиткеч. Кайберәүләр стандарт булмаган фикер йөртә. Миңа аларга график күнекмәләр сеңдерү мөмкин түгел кебек тоела иде, ә алар искиткеч нәтиҗәләр бирергә сәләтле икән. Әгәр аларны эләктерә торган алым тапсаң. Һәм һәр дәрес белән син үзгәрешләрне, аларның казанышларын күрәсең – минем өчен болар зур шатлык.

Кайвакыт балада бөтенләй көтелмәгән уңай ассоциация эшләргә мөмкин, шуннан соң аңа мотивация кушыла, һәм ул эшли башлый. Бу механизмны эшләтеп җибәрү өчен, нәкъ менә нәрсә җибәреләчәген беркайчан да белмисең. Бу балалар уникаль сәләтләргә ия булырга мөмкин. Мәсәлән, математик. Кайбер балаларга «АДВГ» диагнозы куела (Игътибар дефициты һәм/яки гиперактивлык синдромы. – ТИ). Ләкин әгәр дә моны вакытында тотып алып, уку процессын дөрес төзесәң, алар бик уңышлы кешеләр була алалар.

Аларның гаҗәеп сәләте бар – гиперфокус. Алар сәгатьләр буе программалаштыру, конструкцияләү белән шөгыльләнә алалар. Барысыннан да читләшеп, җиңүгә кадәр эшли алалар. Шул ук вакытта аларга самозванец синдромы таныш түгел. Идея килде, игътибарны юнәлтте, тормышка ашырды. Күп кенә танылган айтишникларның сәламәтлекләре буенча шундый үзенчәлекләре бар. Бу һәркемгә билгеле.

Зөлфия Курамшинаның шәхси архивыннан

«Дислексия һәм дисграфияле балаларга еш кына «икеле капчыгы» тамгасы куялар»

Дислексия һәм дисграфия нәрсә ул?

Дислексия – ул сөйләмнең бозылуы. Мәсәлән, Билл Гейтсны шундый дип саныйлар. Мондый балалар язылганны бик үк кабул итмиләр. Алар авыр укый, истә калдырмый. Монда кыска хәтер эшли. Алар укыганда җөмләнең башын онытырга мөмкин. Сөйләү кыенлыклары да шуннан. Алар хәрефләрне сөйләм белән тоташтырмый. Бу – аларның интеллекты зәгыйфь дигән сүз түгел, бары тик аларның мәгълүматны кабул итүнең башка ысулы. Ә мәктәптә аларга еш кына «икеле капчыгы» тамгасы куела.

Моңа кайчак дисграфия дә кушыла. Хатта мондый балалар мәгънәсез хаталар ясыйлар, аларны төшереп калдыралар. Андый балалар бик күп, кызганычка, миллионнарча. Һәр сыйныфта шундый үзенчәлекле бала бар.

Дислексия һәм дисграфия ни өчен шулай еш очрый?

– Монда физиологик сәбәпләр булырга мөмкин. Башта мондый баланы тикшерергә, неврологка, логопедка алып барырга, энцефалопатия яки тагын берәр нәрсә юкмы икәнен карарга кирәк. Ә аннары инде бу проблеманы компенсацияли алырлык педагогик алым кирәк.

Шуны аңларга кирәк: бу – ялкаулык та, ахмаклык та түгел, ә индивидуаль якын килү мөһимлеге. Еш кына балалар мәктәпкә бик иртә килгән булырга мөмкиннәр, аларга өлгерергә генә кирәк. Чит илләрдә мондый балалар өчен, мәсәлән, тулы бер укыту системасы төзелгән, шул исәптән аудиокитапларда.

Бу – кабул итүнең модальлеге белән бәйлеме: аудиал, визуал, кинестетик, дигитал?

Бу якын. Монда иң мөһиме – дифференциацияле якын килергә, берничек тә басым ясамаска, тавышны күтәрмәскә. Башлангыч сыйныфларда бу бик сизелми, чөнки укытучы һәр укучыны якынча сизә. Ә бишенче сыйныфта балалар укыту методы унификацияләнгән предметникларга күчеп йөри башлагач, проблемалар башлана. Предметны аңламау йомыклыкка әверелә, балалар мәктәпкә йөрүдән баш тарта башлый, неврозлар башлана. Беренче билге – баланың укудан баш тартуы. Монда һич кенә дә аңа ябырылырга ярамый. Башта сәбәбен ачыкларга, белгечләргә мөрәҗәгать итәргә кирәк.

«Татар-информ»нан Айсылу Хафизова язмасы тәрҗемә ителде