“Стоп! Знята!” Хто і чаму не прайшоў цэнзурны адбор на “Арт-Мінск”-2022?
Кіраўніцтва Палаца мастацтваў не хавала наяўнасць чорных спісаў, спушчаных ва ўстанову “зверху”.
Як на гэта адрэагавалі мастакі? Дзе ўбачыць творы, якія не прайшлі цэнзуру? І чаму яны, уласна, яе не прайшлі?
Разбіраемся.
Аляксандр Бельскі, “Анубіс”
Апальная кераміка і забароненыя васьміногі
Апальныя мастакі стварылі альтэрнатыўную віртуальную выставу “Стоп! Знята!”. Наведаць яе, у адрозненне ад афіцыйнага “Арт-Мінска”, можна і сёння. Удзельнікамі сталі 18 аўтараў з 40 абдзеленых любоўю мінкульта.
Выстава створаная на пляцоўцы spatial.io. Некаторыя “наведнікі” скардзіліся на нязручнасць у выкарыстанні прасторы, маўляў, было б прасцей размесціць работы на адмысловым сайце ці ў сацыяльных сетках. Аднак у такім разе выпускаецца з-пад увагі адзін значны момант: сутнасць выставы не ў тым, каб паказаць работы, – сутнасць у тым, каб сітуацыю адлюстраваць, стварыць менавіта альтэрнатыўную прастору, паўнавартасную замену (наколькі гэта магчыма).
Што, у сваю чаргу, сведчыць пра тое, што мастаку гэтая самая цэнтралізаваная прастора патрэбная, пры ўсёй яго самасці і адасобленасці; мастак і ў 2022-м прагне быць паказаным “фізічна”.
Цалкам натуральна глядзець на выставу мастакоў, пацярпелым праз цэнзуру, задаючыся пытаннем “за што?”. Адразу трэба сказаць: адказ невідавочны.
Напрыклад, Вольга Котава выставіла “Ідэальнага кулінара” – звалянага з воўны рознакаляровага васьміножыка (метафара мастака і яго справы, пазначае канцэпцыя). Або абстрактныя “Модулі” і “Шлях” Анастасіі Ліхачэўскай: калі і ёсць у іх штосьці крытычнае, то хіба асэнсаванне рэлігіі праз сацыяльную крытыку (зрэшты, мастачка пакінула волю інтэрпрэтацыям).
Фатаграфічны трыптых Сяргея Кулагіна цалкам нейтральны. Якую пагрозу ўяўляе Ліза Хіхлушка з кранальнымі адбіткамі індустрыяльнага Мінска – незразумела.
Тацяна Леановіч прадставіла іранічнае поп-арт-увасабленне беларускіх народных прымавак: іх ілюструюць “партрэты” жывёл на яркіх палотнах. Слава Наваслаўскі – партрэт дзяўчыны ў духу “пластыкавы свет перамог”. Кірыл Хлопаў – мастацкую інтэрпрэтацыю фотаздымка Георгія Гойнінген-Гюнэ з часопіса амерыканскага Vogue1930 года і “Мядовы месяц”. Дар’я Лазункова і Алег Барычэўскі выставілі кераміку, якая цалкам магла мець поспех на “Арт-Мінску” ў камерцыйным сэнсе.
Словам, палова ўдзельнікаў “Стоп! Знята!” трапіла ў спіс апальных відавочна не праз сваё мастацтва.
Натуральна, гэта не значыць, што было б лепш, калі б правы мастакоў абмяжоўвалі “па справе”; не значыць, што ў такім выпадку дзеянні Палаца мастацтва былі б апраўданыя. Гэта ўсяго толькі лішняе пацверджанне, што ў сучаснай Беларусі не існуе прасторы, якая б знаходзілася па-за рэпрэсіямі.
Фотаздымак з серыі “Сейчастье_бай”, Марына Бацюкова
Запрашэнне на “День зависимости”
Серыя Марыны Бацюковай “Сейчастье_бай” – фотаздымкі, якія перадаюць атмасферу постсавецкай Беларусі, той самай Белоруссии. Заўважна, што Марына не адчувае пагарды да гэтай часткі радзімы, але з любоўю ставіцца да ейных своеасаблівасцяў. За крамолу можна было б палічыць фотаздымак з чырвонай расцяжкай “С днем независимости Республики Беларусь”, дзе “не” схавала лісце. Аднак кажучы строга, “крамольны” сам настрой серыі – туга, безвыходнасць, вырачанасць чалавека ў “эрбэрыі”. І ўсё ж сумніўна, што цэнзары мыслілі абстрактна. Хутчэй, іх засмуцілі развагі аўтара пра свабоду, шчасце і прыналежнасць да свайго часу ў канцэптуальным апісанні серыі.
Іншая справа – работы Вольгі Пранкевіч, дзе ўсё празрыста. Серыя графічных партрэтаў “Дзіркі” складаецца з 15 партрэтаў амапаўцаў. Твары схаваныя балаклавамі, кантактуе глядач толькі з вачмі выяўленых герояў. У іншых варунках гэтая серыя магла б упрыгожыць “Арт-Мінск”, але ў іншых варунках серыя не была б створаная. Сам факт, што Вольга падавала на выставу такія работы, уражвае.
У “Запрашэнні” Алены Ванковіч пытанне можна ўзнікнуць хіба датычна колеравай гамы: што азначае гэты белы касманаўт на чырвоным фоне?.. Гучыць абсурдна, але не ў Беларусі 2022 года.
Надзя Бука прадставіла сюррэалістычныя млыны з красамоўнай назвай “Вецер пераменаў” (у падазронай сіне-жоўтай гаме). Анастасія Ткачова – экспрэсіўныя партрэты ў плакатным стылі, якія наводзяць адначасова на думкі пра комікс і пра сімволіку Фрыды Кала. Пытанне, чаму работы не дапусцілі да выставы, знікае па прачытанні тэкставага суправаджэння:
“Мне вельмі цяжка было спраўляцца з навінамі пра вайну. 11 сакавіка я зайшла па каву ў месца, дзе на бары была стойка з паштоўкамі. Набыла паштоўку са смешным мядзведзем і надпісам “горш няма куды, але ты стараешся”. І сяброўка запрапанавала паспрабаваць намаляваць тое, што я перажываю, раптам гэта кагосьці падтрымае, як гэты мядзведзь.
Карціны з’явіліся за пару гадзін, таму там няма нейкай глыбокай філасофіі і сэнсу, яны крыху наіўныя і клішыраваныя. Але яны праўда дапамаглі мне зняць напружанне. І я іх вельмі люблю і перажывала, што іх пазбавілі аўдыторыі на Арт-Мінску. што іх ніхто не ўбачыць”.
Надзея Леановіч, з якой наш чытач меў магчымасць пазнаёміцца раней, таксама не палічыла патрэбным пазбягаць вострых кутоў. “Нам от прошлых побед ничего не осталось” і “Трымаючы счэпку сэрцам” – назвы кажуць самі за сябе.
Шчымлівы дыптых Марыі Кошалевай-Ліхоты з серыі “Сведкі часу”, дзе сведкамі і сімвалічнымі вобразамі выступаюць вокны. Першая работа – “Бабуліна вакно”: вобраз знаёмы, родны, поўны цеплыні, прыкмета мірнага часу і чагосьці трывалага, як у вершы Анемпадыстава пра простыя рэчы. Другая работа – “24.02.22” – вакно з разбітай шыбай і чорным прагалам усярэдзіне.
Вольга Пранкевіч, работы з серыі “Дзіркі”
Усходні вецер над саламянымі пірамідамі
Адна з найбольш адметных і сур’ёных работ на выставе “выгнаннікаў”– “Анубіс” Аляксандра Бельскага. Тут ёсць пра што пагаварыць: мастак спалучыў у візуальным шэрагу калгасную сутнасць нашых уладаў і пафас ды амбіцыі, роўныя па маштабах пафасу ды амбіцыям уладароў старажытнага Егіпта (“вы хацелі дождж – я даў вам дождж”). Прычым мастацкае выказванне Бельскага не іранічнае, ён не камуфлюе крытыку жартам, не заніжае градус крытычнасці. Гэта сур’ёзная работа, якой можна знайсціся месца ў падручніках па беларускім мастацтве – прынамсі, як прыкмеце часу.
Піраміда вялікая, але саламяная, і Анубіс не Анубіс, а брадзяжны сабака, і пожня ўжо гарыць – не так заўважна, недзе з краю, але гарыць. Кантраст, які ляжыць у аснове “ідэйнай кампазіцыі”, калі так можна сказаць, звяртае на сябе ўвагу імгненна.
Тое ж датычыць “Анамаліі” Аляксандра Бельскага, якую можна расчытаць літаральна і сімвалічна. Літаральна яна адсылае да 2020 года, калі невядомыя расфарбавалі ў полі снапы “экстрэмісцкімі” колерамі. Сімвалічна ж карціна гучыць падобна да “Анубіса”: “фараоны” вырачаныя на паразу. Дапаўняе сімвалічны шэраг грувасткая фігура праваслаўнага святара, выкліканага на барацьбу з нячыстай сілай. Зноў жа, парадокс на паверхні: анамалія, з якой пакліканы змагацца чалавек нібыта бога, насамрэч боская з’ява, калі разглядаць яе ў полі свабоды, сумлення, чалавечнасці; у той час як сам “божы чалавек” служыць злу.
Удзел Аляксандра ў «Арт-Менску» і «Восеньскіх салонах» быў штогадовым. У каментарыі для Reform.by мастак зазначыў, што разглядаў іх як магчымасць звароту да гледача. “У гэтым годзе, будучы ў спісе адабраных аўтараў, я прывёз і нават паспеў змантаваць на месцы палотны… Ужо калі забіраў працы, даведаўся аб множным ліку «адмоўнікаў». Наогул, падаючы заяўку, я меркаваў фільтрацыю сваіх работ з верагоднасцю 80%. Але здзіўляе «заварочванне» візуальна нейтральных палотнаў іншых аўтараў. Адсюль напрошваецца выснова, што цэнзураванне будуецца не абавязкова на змесце і каляровым рашэнні”.
Мы з вамі ў гэтым ужо запэўніліся.
Анастасія Ткачова
“І сюды дабраліся”: што кажуць мастакі?
Мы звярнуліся па каментарыі да Надзеі Леановіч, чыя грамадская пазіцыя прасочваецца ў работах, і да “візуальна нейтральных” Лізы Хіхлушка і Кірыла Хлопава.
“Склад журы трымаюць у сакрэце, а густ ва ўсім, што тычыцца мастацтва, суб’ектыўны, таму нельга стоадсоткава сцвярджаць, што ніякай цэнзуры няма, – кажа Надзея. – Тое, што ты прайшоў конкурсны адбор, не значыць, што ў экспазіцыю ўключаць усе заяўленыя творы.
Да таго, як у сацсетках абвясцілі спісы адабраных аўтараў, мне паведамілі, што я адбор прайшла, але назаўтра ператэлілі і сказалі, што везці творы не трэба. Фармулёўка адмовы была такая, што з вышэйстаячай інстанцыі спусцілі спіс імёнаў, якія не павінны ўдзельнічаць у выставе. Сама адмова мяне не дужа здзівіла: падумалася – ну вось, і сюды дабраліся. Для мяне быў важны першы ўдзел у «Восеньскім салоне» ў 2018 годзе і ў “Арт-Мінску”-2019. Калі б сёлета быў мой першы ўдзел, я б моцна засмуцілася; вялікая зборная выстава – гэта шанец для пачаткоўцаў заявіць пра сябе. А так не расцэньваю гэта як трагедыю. Адзінае, хацелася б даведацца, якія дзверы цяпер зачыненыя, хацелася б далей працаваць без няпэўнасці.”
Ліза Хіхлушка выстаўлялася з 2020 года, на “Арт-Мінску”-2021 атрымала дыплом-прыз у намінацыі “Арыгінальная графіка”. Сёлета Лізу папрасілі прывезці работы, але на наступны ж дзень патэлефанавалі: “Сказалі, што я не прайшла цэнзуру (не маі работы, там проста мінскія пейзажы). Адчуваю сум і крыўду, разуменне, што нават тут табе перакрываюць шлях. Я хачу асацыявацца толькі з беларускім мастацтвам і выстаўляцца для беларускай аўдыторыі ў сваёй краіне. “Арт-Мінск” і “Восеньскі салон” былі магчымасцю выставіцца на шырокую аўдыторыю. І гледачы былі ў гэтым зацікаўленыя не меней. Абсалютна ўсе працы, якія я выстаўляла, прадаваліся з гэтых выставак”.
Той жа сцэнар паўтарыўся з Кірылам Хлопавым: мастак выстаўляўся з 2019-га, а сёлета галерыст паведаміў, што работы з экспазіцыі трэба забраць, бо так вырашылі “устроители фестиваля”.
“Для мяне як мастака “Арт-Мінск” ёсць публічная прастора з максімальнай колькасцю гледачоў, безумоўна добрая рэклама для прэзентацыі і магчымасць знайсці свайго калекцыянера. Канечне, застаўшыся без магчымасці выставіцца гэтым разам я засмучаны – але толькі з гэтага пункту гледжання.
У астатнім губляе больш глядач, які застаецца без магчымасці ўбачыць поўную карціну прадстаўнікоў мастацкай супольнасці Беларусі”.
Чытайце таксама:
https://www.sn-plus.com/2022/05/31/art-minsk-2022-shto-zastalosya-paslya-czenzurnaj-chystki/