Ամենաթողության դարաշրջան. Իլհամ Ալիեւի հինգերորդ ժամկետը
Ներկայացնում ենք քաղաքագետ Կիրիլ Կրիվոշեեի Эпоха вседозволенности: каким вступает Азербайджан в пятый срок Ильхама Алиева հոդվածի հայերեն թարգմանությունը:
Կիրիլ Կրիվոշեեւ
Իլհամ Ալիեւի նույնիսկ իր երկարամյա քաղաքական կարիերայի չափանիշներով ռեկորդային արդյունք ստանալուց մի քանի օր առաջ Բաքվում գրեթե ոչ ոք չէր խոսում ընտրությունների մասին։ Տեղի բնակիչների մեծ մասը նույնիսկ չգիտեր նախագահի հետ մրցող թեկնածուների անունները։ Այլընտրանքային մասնակիցները չէին էլ ձգտում գումար ծախսել ճանաչելիության բարձրացման վրա, քանի որ դա բոլորովին անօգուտ էր:
Պետական քարոզչությունը փորձում է իրավիճակն այնպես ներկայացնել, իբր ադրբեջանական ողջ հասարակությունը հիացած է, որ վերջապես ընտրությունները անցկացվում են երկրի միջազգայնորեն ճանաչված ողջ տարածքում, բացառությամբ մի քանի անկլավների, եւ հարց այն մասին, թե ում է պետք շնորհակալություն հայտնել դրա համար, պարզապես չի առաջանում: Ավելի մեծ տպավորություն ստեղծելու համար կառավարությունը մամուլի շրջայց էր կազմակերպել դեպի Զանգելան, Ֆիզուլի եւ Լաչին՝ Ղարաբաղի շրջակա տարածքներ, որտեղից ադրբեջանցիները արտաքսվել էին 90-ականների սկզբին եւ այժմ վերադառնում են: Սակայն ինձ մոտ տպավորություն է ստեղծվել, որ կան նաեւ այլ կերպ մտածող մարդիկ։ Նրանք չեն կիսում աշխարհաքաղաքական հաղթանակի հետ կապված հիացմունքը։ «Այն «երկաթե բռունցքը», որը պարբերաբար հիշատակում է Իլհամ Ալիեւն իր ելույթներում, միայն երկրորդ հերթին է նախատեսված հայերի համար»,- փիլիսոփայորեն նկատում է Բաքվի իմ մտավորական ծանոթներից մեկը։ Մյուս կողմից, նման մարդիկ իրավիճակի վրա ազդելու հնարավորություններ չեն տեսնում, ուստի պարզապես նստում են «յուրայինների համար» նախատեսված սրճարաններում եւ երբեմն վիճում են սոցիալական ցանցերում։
Ադրբեջանական հասարակությունը պարզապես բաժանվում է շերտերի, որոնք առանձնապես չեն ցանկանում միմյանց հետ շփվել։ Քանի դեռ գերակայում են ոգեւորված ու ապաքաղաքական շերտերը, իրավիճակը կայուն է լինելու։ Բայց հենց որ դժգոհ շերտը մեծանա հերթական տնտեսական ճգնաժամի կամ էյֆորիայի ավարտի պատճառով, լուրջ խնդիրներ ի հայտ կգան։
Հիմա Ադրբեջանը որակում են հաջողակ ավտոկրատիայի օրինակ, որը մոբիլիզացրեց ռեսուրսները եւ արդյունք ապահովեց։ Սակայն իմ այցը Ղարաբաղ եւ շփումը նրանց հետ, ովքեր սպասում են տեղափոխվելուն այնտեղ, ապացուցեցին, որ Ադրբեջանը դեռ շատ խնդիրներ ունի առջեւում։ Իսկ քանի որ այդ տարածքների հետ կապված ամեն ինչ սրբացրել են, թույլ տված սխալի արժեքը աներեւակայելի բարձր է։ Հիմա հաղթանակած նախագահին ներվում է ամեն ինչ։ Բայց այդպես միշտ չի լինելու:
Հայերի եւ ադրբեջանցիների իրավունքները
«Ընդդիմությունն ինքն է մեղավոր։ Այս տարիների ընթացքում նա Իլհամ Ալիեւին մեղադրում էր Ղարաբաղը վերադարձնելու անկարողության մեջ։ Իսկ Ալիեւը վերադարձրեց այն։ Եվ վերջ, այլեւս առարկելու բան չկա»,- ասում է ծանոթս Բաքվից։ Ամենայն հավանականությամբ, ադրբեջանցի քաղաքական գործիչները պարզապես վախենում էին այլ կերպ վարվել՝ «ղարաբաղյան կոնսենսուսի» շրջանակներից ցանկացած շեղում մարդուն անմիջապես մարգինալ էր դարձնում։ Սակայն վերջին տասնամյակների ընթացքում այս կոնսենսուսն այնքան է կարծրացել, որ շատերը վստահ են, որ Ադրբեջանի իշխանությունն այլեւս չի կարող գոյություն ունենալ առանց թշնամու կերպարի:
Չնայած արդեն Հայաստանի տարածքում նոր պատերազմի մասին հասկանալի մտավախություններին, Բաքվին մինչ այժմ հաջողվում է դիվանագիտորեն պայքարել՝ արեւմտյան կառույցների հետ։ Որոնք, հարկ է նշել, առիթներ են տալիս, որոնք հասկանալի է ոչ միայն իշխանություններին, այլեւ ժողովրդին։ Վերջին օրինակը ԵԽԽՎ-ում ադրբեջանական պատվիրակությանը ձայնի իրավունքից զրկելն էր, որին ի պատասխան Բաքուն սպառնաց դուրս գալ Եվրախորհրդից՝ ճիշտ այնպես, ինչպես Ռուսաստանը։ «Քանի դեռ ոտնահարվում էին միայն մեր իրավունքները, Եվրոպայում դա ոչ ոքի չէր անհանգստացնում։ Բայց երբ խոսքը վերաբերեց հայերին, անմիջապես սկսեցին խոսակցություններ պատժամիջոցների մասին: Բայց մենք ուղղակի պաշտպանում էինք մեր տարածքը», - ասում են իշխանությունների շատ ընդդիմախոսներ։ Այսպիսով, հասարակության մեջ աստիճանաբար ձեւավորվում է հակաարեւմտյան կոնսենսուս, որը կարող է հզոր զենք դառնալ իշխանությունների ձեռքում։
Բաքվի արտաքին քաղաքականության նոր մոտեցումն է՝ տապալել ցանկացած հեղինակություն, որը կհամարձակվի քննադատել Ադրբեջանին։ «Կատարվածի մեջ մեր մեղքի նույնիսկ մեկ տոկոսը չկա»,- ասում են Բաքվի պաշտոնյաները։ Եվ, կարծես, անկեղծորեն հավատում են դրան։ Ադրբեջանն իսկապես նոր հնարավորություններ է ձեռք բերել. եթե նախկինում նրան կարող էին շանտաժի ենթարկել Ղարաբաղին աջակցության մակարդակով, ապա այժմ առավելագույնը, որ կարող է անել Բրյուսելը, զրկել նրան խորհրդարանական անօգուտ քննարկումներին մասնակցելու իրավունքից։ Կամ շենգենյան վիզայի արժեքը €35-ից դարձնել €80, ինչպես արդեն արվել է Ռուսաստանի դեպքում։
Պետք չէ խաբվել նաեւ նրանով, որ Վլադիմիր Պուտինն առաջիններից մեկն էր, ով շնորհավորեց Իլհամ Ալիեւին հաղթանակի կապակցությամբ, քանի որ ընդամենը մեկ տարի առաջ Ադրբեջանն էր, որ գրեթե զրոյի հավասարեցրեց Ռուսաստանի հնարավորությունները Հարավային Կովկասում։
Ըստ էության, միակ խաղացողը, որին Ադրբեջանը պատրաստ է գոնե ինչ-որ կերպ լսել, Թուրքիան է, սակայն ինչպես խոստովանում են իմ ադրբեջանցի եւ թուրք զրուցակիցները, Անկարան իրեն մեծապես պարտավոր է համարում Բաքվին եւ պատրաստ է բավարարել մի շարք խնդրանքներ։ Օրինակ՝ չբացել Հայաստանի հետ ցամաքային սահմանը նույնիսկ խաղաղության պայմանագիրը կնքելուց հետո։
Ադրբեջանի պահվածքը շարունակում է նյարդայնացնել Արեւմուտքին, Իրանին, ինչպես նաեւ Ռուսաստանին (թեեւ այս մասին ընդունված չէ խոսել)։ Սակայն կոշտ հայտարարությունները եւ հատկապես պատժամիջոցները կարող են միայն վատթարացնել իրավիճակը։ Անարդարացիորեն վիրավորվածի դերն առավել ծանոթ է ե՛ւ Ադրբեջանի իշխանություններին, ե՛ւ ժողովրդին. հենց դրա շնորհիվ նրանք կարող են երկար ժամանակ հաջողությամբ պահպանել ներկա իրավիճակը։ Իսկ կարեկցանքը եւ սեփական սխալների ընդունումը կարող է հանգեցնել անսպասելի արդյունքի. Ալիեւն այլեւս չի ներկայանա որպես մի ասպետ, որն ընդդիմանում է ամբողջ աշխարհին, իսկ ուժայիններն ավելի քիչ առիթներ կունենան «որսի սեզոններ» կազմակերպել իրանցի կամ ամերիկացի լրտեսների վրա:
Վաղ թե ուշ Ադրբեջանը կսուզվի ներքին խնդիրների մեջ եւ կհասկանա, որ երջանկությունը Ղարաբաղը չէ, այլ արդյունավետ եւ արդար պետությունը։ Այս տարբերակը ձեռնտու կլինի բոլորին, այդ թվում՝ երկրի բնակչությանը։ Միակ բանը, որ պետք է անեն արտաքին դերակատարները, բնական ընթացքին չխանգարելն է:
Թարգմանությունը՝ Մարթա Սեմյոնովայի
Այս հոդվածը թարգմանվել եւ հրապարակվել է «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան աջակցությամբ: Հոդվածում արտահայտված մտքերը պարտադիր չէ, որ արտացոլեն «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան կամ Մեդիամաքսի տեսակետները: