به بهانه گزارش تازه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایانِ PMD
به گزارش ایرناچندروز مانده به زمان ارایه گزارش نهایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، شامگاه چهارشنبه یازدهم آذرماه مدیرکل این نهاد بین‌المللی گزارشی از بررسی‌های خود در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران به شورای حکام ارایه داد. از آنجا که تصمیم گیر نهایی در این زمینه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است پس متن و محتوای این گزارش در بسته شدن پرونده مسایل گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران اهمیت زیادی می‌یابد. شورای حکام پس از مطالعه و بررسی گزارش اخیر آمانو تا پانزدهم دسامبر (بیست و چهارم آذرماه) مهلت دارد تصمیم نهایی خود را بگیرد؛ تصمیمی که ارتباطی مستقیم با اجرای «برجام» (برنامه جامع اقدام مشترک) خواهد داشت.
در بند 35 این گزارش آمده است: بر مبنای تمام اطلاعاتی که در اختیار آژانس بود، آژانس هیچ نشانه‌ای از اینکه انجام فعالیت‌هایی توسط ایران که به طور مستقیم ریشه در «سند فلز اورانیوم» یا اطلاعات طراحی یک ابزار انفجاری هسته‌ای از طریق یک شبکه مخفی عرضه هسته‌ای داشته باشد نیافته است.
همچنین در بخش «خلاصه» (G) در بند 87 آمده است: آژانس ارزیابی می‌کند طیفی از فعالیت‌های مرتبط با توسعه وسیله انفجاری هسته‌ای در ایران قبل از پایان سال 2003 میلادی به عنوان تلاشی هماهنگ و برخی فعالیت‌ها بعد از سال 2003 میلادی انجام شده است. آژانس همچنین ارزیابی می‌کند که این فعالیت‌ها فراتر از امکان سنجی و مطالعات علمی و کسب مهارت‌ها و توانمندی‌های فنی مرتبط و مشخص پیشرفتی نداشته است. آژانس نشانه‌های معتبری از فعالیت‌ها در ایران در ارتباط با توسعه وسیله انفجاری هسته‌ای بعد از سال 2009 میلادی در اختیار ندارد.»
در بند بعدی به صراحت بیان شده است که «آژانس نشانه‌های معتبری از انحراف مواد هسته‌ای در ارتباط با ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران نیافته است.»
این گزارش تفاوتی آشکار با گزارش پیشین آمانو دارد. مدیر کل آژانس در گزارش بیست و ششم نوامبر (پنجم آذر) خود، با بیان این که در زمان حاضر پاسخ قاطع بلی یا خیر درباره احتمال فعالیت‌های نظامی در تاسیسات هسته‌ای ایران ممکن نیست اعلام کرده بود که گزارش نتیجه بررسی‌ها، سیاه و سفید نخواهد بود. در همسنجی با گزارش‌های گذشته، اما به نظر می‌رسد گزارش اخیر آمانو بیش از آنکه به خاکستری نزدیک باشد سفید می‌نماید. همین موضوع واکنش مثبت خبرگزاری‌ها و مسوولان بلندپایه غرب را به دنبال داشت. پس از انتشار این گزارش، خبرگزاری‌های آمریکایی همچون آسوشیتدپرس یک دهه اتهام علیه ایران را پایان یافته دانستند و کاخ سفید نیز با استقبال از این گزارش، همکاری ایران با آژانس را « به اندازه کافی» دانست.
اختلاف اما از آنجایی آغاز شد که در سال 1382 خورشیدی (2003 میلادی) سرویس‌های جاسوسی غربی به همراه سازمان‌های اطلاعاتی سیا، موساد و همچنین گروهک منافقین با جمع آوری هزاران عکس و سند جعلی به قطور کردن پرونده هسته‌ای ایران اقدام کردند و این مدارک و اسناد را به آژانس تحویل دادند؛ موضوعی که با هدف افزایش ایران هراسی و ایران ستیزی پیگیری می‌شد.
گزارش نوامبر 2011 آژانس اتهام‌های زیادی را بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران وارد کرد. در این گزارش برای نخستین بار بود که فهرستی تحلیلی از ابعاد نظامی احتمالی فعالیت‌های هسته‌ای ایران ارایه شد. همین موضوع باعث شد تا گزارش نوامبر 2011 مبنایی برای ارزیابی و مقایسه با وضعیت کنونی فعالیت‌های هسته‌ای ایران به شمار رود. از این رو، در گزارش کنونی آمانو نزدیک به 50 بار به گزارش نوامبر 2011 یا سند شماره 2011/65 اشاره شده است. مقایسه هرچند مختصر میان این 2 گزارش، روند بهبود وضعیت را بهتر به تصویر می‌کشد.
آژانس در بند 48 گزارش نوامبر 2011 خود آورده بود: ایران به رغم قطعنامه‌های شورای حکام و شورای امنیت، پروتکل الحاقی آژانس را اجرا نمی‌کند. اگر ایران این همکاری را انجام ندهد آژانس در موضعی نخواهد بود که بتواند در مورد نبود مواد و فعالیت‌های هسته‌ای پنهان در ایران، اطمینان خاطر قطعی فراهم آورد.
همچنین در بند 53 بخش خلاصه گزارش آمده بود: آژانس از بابت وجود جنبه‌های نظامی در برنامه هسته‌ای ایران به شدت نگران است. اطلاعات مورد نظر حاکی از آن هستند که ایران فعالیت‌هایی برای ساخت یک بمب انفجار هسته‌ای انجام داده است. همچنین بند 54 آن از ایران می‌خواست تا با در نظر گرفتن نگرانی‌های مطرح شده بدون فوت وقت و با هدف شفاف سازی وجود جنبه‌های نظامی احتمالی در برنامه هسته‌ای خود با آژانس همکاری کند.
باوجود این که بین ژانویه 2012 و می2013 دست کم نمایندگان ایران و آژانس 10 بار در وین به گفت وگو پرداختند اما این گفت وگوها به نتیجه نرسید. پس از توافق هسته‌ای تیرماه امسال بود که ایران و آژانس با تنظیم «نقشه راه» در مسیری تازه قدم نهادند؛ مسیری که به گزارش اخیر آمانو منجر شد. نتیجه نقشه راه را می‌توان از بند 86 بخش خلاصه (G) دریافت. در این بند آمده است که همه فعالیت‌های مندرج در نقشه راه بر اساس برنامه مورد توافق انجام شده‌اند.
نکته جالبتر و متفاوت تر، ادبیات به کار گرفته شده در این گزارش است. تاکنون آژانس برای بیان مطالعات ادعایی خود از واژه «PMD» (ابعاد نظامی احتمالی فعالیت‌های هسته‌ای ایران) استفاده می‌کرد و مسوولان جمهوری اسلامی ایران از آن به عنوان «مسایل گذشته و حال» (PPI) نام می‌بردند.همان‌طور که به خاطر اصرار و پافشاری‌های تیم هسته‌ای کشورمان در برجام و نقشه راه از واژه پی. ام. دی استفاده نشده بود، در گزارش تازه آمانو نیز از این واژه استفاده نشده است.
در نظر گرفتن ملاحظه‌های طرف مقابل باعث شد تا آژانس افزون بر آنکه 15 بار در متن گزارش به جای پی. ام. دی از مسایل گذشته و حال استفاده کند حتی عنوان گزارش خود را «ارزیابی نهایی درخصوص مسایل باقیمانده گذشته و حال پیرامون برنامه هسته‌ای ایران» نام نهاد.
در مجموع، نوع ادبیات و محتوای گزارش اخیر آمانو حاکی از پایان شیرین اختلاف‌های تلخی است که بیش از یک دهه بر روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سایه افکنده است. از موضع گیری اعضای 1+5 به ویژه آمریکا پس از انتشار بیانیه آژانس چنین بر می‌آید که آن‌ها تمایلی به باز ماندن این پرونده ندارند چرا که در صورت پایان نیافتن پرونده ادعایی غرب، نمی‌توانند انتظار همکاری ایران را در زمینه اجرای برجام داشته باشند.
در این مدت کشورهای 1+5 لازم است تا بر پایه بند 14 برجام به منظور بستن این پرونده قطعنامه‌ای را به شورای حکام آژانس ارایه کنند. در کنار آن اقدام در مورد نوسازی راکتور اراک با حفظ هویت آب سنگین آن و معامله اورانیوم غنی شده موجود در برابر کیک زرد با دولت‌های خارجی زمانی آغاز می‌شود که پرونده مسایل گذشته و حال برای همیشه بسته شود؛ موضوعی که انتظار می‌رود شورای حکام در تصمیم گیری نهایی پانزدهم دسامبر خود به آن توجه ویژه‌ای داشته باشد.
*گزارش اخیر «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای حکام در خصوص «مسایل گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران»در ادبیات و محتوا تفاوتی آشکار با گزارش‌های پیشین این نهاد داشت؛ گزارشی که موید صلح آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران است و امیدها را برای بستن همیشگی این پرونده دوچندان کرده است
*شورای حکام پس از مطالعه و بررسی گزارش اخیر آمانو تا پانزدهم دسامبر (بیست و چهارم آذرماه) مهلت دارد تصمیم نهایی خود را بگیرد؛ تصمیمی که ارتباطی مستقیم با اجرای «برجام» (برنامه جامع اقدام مشترک) خواهد داشت
*گزارش اخیر آمانو بیش از آنکه به خاکستری نزدیک باشد سفید می‌نماید، همین موضوع واکنش مثبت خبرگزاری‌ها و مسوولان بلندپایه غرب را به دنبال داشت،پس از انتشار این گزارش، خبرگزاری‌های آمریکایی همچون آسوشیتدپرس یک دهه اتهام علیه ایران را پایان یافته دانستند و کاخ سفید نیز با استقبال از این گزارش، همکاری ایران با آژانس را « به اندازه کافی» دانست
* نوع ادبیات و محتوای گزارش اخیر آمانو حاکی از پایان شیرین اختلاف‌های تلخی است که بیش از یک دهه بر روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سایه افکنده است واز موضع گیری اعضای 1+5 به ویژه آمریکا پس از انتشار بیانیه آژانس چنین بر می‌آید که آن‌ها تمایلی به باز ماندن این پرونده ندارند