Դավիդ Ապրասիձե. «Ռուսական ազդեցության աճը Վրաստանում դժվար գոհացնի Ադրբեջանին եւ Թուրքիային»
Մեդիամաքսի հարցազրույցը Իլիայի պետական համալսարանի (Ilia State University) քաղաքական գիտությունների պրոֆեսոր Դավիդ Ապրասիձեի հետ:
(Հարցազրույցը ձայնագրվել է Թբիլիսիում 2024 թվականի նոյեմբերի 25-ին՝ նախքան Վրաստանում զանգվածային բողոքի ակցիաների մեկնարկը):
- Վրաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ այսպես կոչված «ռազմավարական շրջադարձն» ավարտված գործընթաց է, թե՞ դեռ կարելի է վերադառնալ նախկին ուղուն:
- Կարծում եմ, որ հնարավորություն դեռ կա: Բայց՝ ռացիոնալ դատելով, ի՞նչ կարող ենք սպասել: Իրականում, շանսերը բավական փոքր են:
«Վրացական երազանքը» հայտարարել է ընտրություններում իր հաղթանակի մասին, բայց բողոքի ցույցերը եւ դիմադրությունը համեմատաբար թույլ են: Չեմ ցանկանում մեղադրել ընդդիմությանը՝ նրա թույլ եւ բաժանված լինելը ունի նաեւ օբյեկտիվ պատճառներ:
Վրաստանը նախկին ուղուն վերադարձնելու միակ շանսը շատ ուժեղ պատժամիջոցների կիրառումն է, արտաքին ճնշման գործադրումը, նոր իշխանություններին չճանաչելը, առանց վիզայի ռեժիմի դադարեցումը եւ այլն: Բայց ես չեմ ակնկալում, որ դա տեղի կունենա մոտ ապագայում, քանի որ աշխարհում առանց մեզ էլ բավականին շատ խնդիրներ կան: Մենք սիրում ենք մտածել, որ աշխարհի կենտրոնն ենք, բայց դա այդպես չէ:
Մեկ այլ տարբերակ կարող է լինել այն, որ «Վրացական երազանքը» եվրոպացիներին ասի. «Եթե ուզում եք, կարող ենք վերսկսել գործընթացը, բայց մեր պայմաններով»:
Այսպիսով, կարծում եմ, որ մենք կմնանք անորոշության վիճակում: Եվ սա հենց այն է, ինչը ցանկանում է Բիձինա Իվանիշվիլին: Այնպես որ, եթե ցնցող աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ չլինեն, Վրաստանը կմնա որոշ իմաստով բուֆերային տարածք Ռուսաստանի եւ Եվրոպայի միջեւ:
- Հարավային Կովկասը այսօր շատ ավելի պառակտված է, քան 20-25 տարի առաջ: Այն ժամանակ Վրաստանը բացահայտորեն արեւմտամետ երկիր էր, թվում էր, որ Ադրբեջանն ավելի արեւմտամետ էր, քան ռուսամետ, իսկ Հայաստանը ռուսամետ էր համարվում: Այսօր կարծես Վրաստանն է դառնում ավելի ռուսամետ, Ադրբեջանն իրեն ինքնաբավ պետություն է համարում՝ նախագահ Ալիեւը քննադատում է Արեւմուտքին, ԵՄ-ին եւ Ֆրանսիան: Հայաստանը փորձում է ավելի եվրոպամետ դառնալ եւ նվազեցնել կախվածությունը Ռուսաստանից: Որքա՞ն կարող է շարունակվել այս իրավիճակը:
- Ամբողջությամբ կիսում եմ Ձեր գնահատականը: Մտածում եմ, որ հնարավոր է՝ հենց աշխարհաքաղաքական սահմանափակումներն են «Վրացական երազանքին» դրդել նման որոշումների: Մյուս կողմից, դիտարկելով ներքաղաքական զարգացումները ժամանակի մեջ՝ մնում եմ այն համոզման մեջ, որ իրականում ամեն ինչ հանգում է իշխանությունը պահելու ցանկությանը: Այլապես Վրաստանի՝ Հայաստանի հետ «նույն ճամբարում» գտնվելը էապես կփոխեր տարածաշրջանի տրամաբանությանը:
Չեմ կարծում, որ այսօր մենք հնարավորություն ունենք ինքնուրույն որոշելու մեր ապագան կամ տեղը: Իսկ դա նշանակում է, որ որքան ավելի շատ ենք կտրում կապերը Արեւմուտքի հետ, այդքան ավելի շատ ազդեցություն է ստանալու Ռուսաստանը տարածաշրջանում: Ուստի, եթե իրավիճակը չփոխվի, ռուսական ազդեցությունն աճելու է:
Վրաստանը, թերեւս, ուղղակիորեն կմիանա ոչ թե ԵԱՏՄ-ին, բայց 3+3 ձեւաչափին (Հայաստան, Ադրբեջան, Վրաստան + Ռուսաստան, Թուրքիա, Իրան-Մեդիամաքս), եւ աստիճանաբար կտեղափոխվի դեպի այդ ուղեծիր:
- Կա մեկ այլ գործոն՝ ոչ ոք չգիտի, թե որքան հեռու կգնան Հայաստանի իշխանությունները իրենց եվրոպամետ դիրքորոշմամբ: Ռուսական ազդեցությունը դեռեւս մեծ է. Հայաստանում կա ռուսական ռազմական բազա, շարունակվում է տնտեսական եւ էներգետիկ կախվածությունը: Բացի այդ, ինչպես նշեցիք՝ այսօր մեր տարածաշրջանը ԵՄ-ի առաջնահերթությունների թվում չէ, քանի որ ԵՄ-ն ունի բազմաթիվ այլ խնդիրներ, մասնավորապես, ԱՄՆ-ում Թրամփի մոտալուտ նախագահությունը:
Ի՞նչ եք կարծում, կարող է այս իրավիճակը խնդիրներ առաջացնել հայ-վրացական երկկողմ հարաբերություններում:
- Ես Հայաստանի արտաքին քաղաքականության փորձագետ չեմ, բայց բազմիցս նկատել եմ, որ Հայաստանը Վրաստանի նկատմամբ միշտ վարել է շատ ռացիոնալ քաղաքականություն: Անկախ նրանից, թե Վրաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ ինչ փոփոխություններ են եղել, Հայաստանը միշտ ունակ է եղել հարմարվել դրանց:
Կարծում եմ, որ հայ-վրացական հարաբերություններում լարվածություն չի լինի: Որքան հասկանում եմ, երկու երկրների ղեկավարների միջեւ նաեւ անձնական կապեր կան, եւ դա կօգնի հարթել հնարավոր հարցերը:
- Վերջին երկու տարիների ընթացքում Հայաստանի վարչապետն ու այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ խոսել են մեր երկրների միջեւ ոչ միայն բարիդրացիական եւ բարեկամական, այլեւ ռազմավարական հարաբերությունների հաստատման անհրաժեշտության մասին: Բայց տպավորություն ունեմ, որ դրանք ընդամենը հայտարարություններ են, որոնք իրական բովանդակությամբ չեն հիմնավորվում:
- Եթե երկու երկրները շարունակեն արեւմտյան ինտեգրման ճանապարհը, դա հիմք կդնի ռազմավարական հարաբերությունների համար, քանի որ ռազմավարական նպատակ կլինի, որին պետք է հասնել: Եթե ինչ-որ պահի արտաքին գործոնները թույլ տան Վրաստանին շարունակել արեւմտյան ուղին, ռազմավարական հարաբերությունների կարիք կառաջանա:
- Տնտեսապես եւ քաղաքականապես Ադրբեջանն ու Թուրքիան շատ կարեւոր են Վրաստանի համար: Կարո՞ղ է Վրաստանի կողմնորոշման փոփոխությունը ինչ-որ կերպ ազդել այդ երկրների հետ հարաբերությունների վրա:
- Կարելի է ասել, որ դա ավելի շատ ամրապնդող ազդեցություն կունենա: Դա էլ ավելի կամրացնի հարաբերությունները Թուրքիայի, Վրաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ, եւ հիմնական ուղերձը կլինի՝ «Արեւմուտքը հեռու պահենք տարածաշրջանի գործերից»: Այդուհանդերձ, կարծում եմ, որ Ադրբեջանը եւ Թուրքիան չեն ողջունելու ռուսական ազդեցության աճը Վրաստանում: Ուստի, նրանք կաջակցեն Վրաստանին՝ որոշակի հավասարակշռություն պահպանելու հարցում: Իմ կարծիքով, երբ Վրաստանի իշխանությունները դիտարկում էին Եվրոպայից հեռանալու հնարավորությունը, նրանք, հավանաբար, հույս ունեին, որ Թուրքիան կլցնի առաջացող վակուումը:
- Իհարկե, լավ է, երբ Հայաստանի եւ Վրաստանի կառավարություններն ու քաղաքական գործիչները լավ հարաբերություններ ունեն: Բայց այսօր մեզ պակասում են շփումները մարդկանց միջեւ: Հայերը հաճախ են այցելում Վրաստան ակնհայտ պատճառներով՝ զբոսաշրջություն եւ տրանզիտ: Բայց շատ վրացիներ Հայաստանում: երբեք չեն եղել: Երբեմն թվում է, որ նրանք քարտեզի վրա Հայաստանի տեղը չգիտեն: Ի՞նչ եք կարծում, կառավարությունները պե՞տք է որոշակի դերակատարություն ստանձնեն մարդկանց շփումները խրախուսելու համար:
- Համաձայն եմ Ձեր դիտարկման հետ: Շատ տարիներ մենք կարծես անտեսել ենք մեր աշխարհագրությունը: Մենք չգիտենք, թե ինչ է կատարվում Հայաստանում, ինչ է տեղի ունենում Ադրբեջանում: Կարծում եմ, սա կարելի է փոխել:
Ես աշխատում եմ համալսարանում, եւ կարծում եմ, որ կրթական հաստատությունները կարող են համագործակցել եւ, օրինակ, փոխանակման ծրագրեր կազմակերպել: Դա մեծ ծախսեր չի պահանջում: Կարելի է նաեւ փոխայցելություններ եւ փոխանակումներ նախաձեռնել նաեւ ավագ դպրոցի աշակերտների համար՝ դա նույնպես հնարավոր է:
Դավիդ Ապրասիձեի հետ զրուցել է Արա Թադեւոսյանը