Joost Lagendijk - AKP'nin akademik özgürlük sorunu
Hükümet ile, ülkenin en prestijli üniversitelerinden Ankara'daki Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) arasındaki tartışmayı nasıl anlamalıyız? Geçen hafta iki öğrenci grubu kampüse bir ikinci cami yapılması gerektiği konusunda çekişmeye başladı.
Gruplardan birine göre ibadet özgürlükleri ihlal ediliyor. Karşıt grup ise onları, ODTÜ'de inanç özgürlüğüne saygı duyulmadığı izlenimi yaratarak provokasyon yapmakla suçluyor. ODTÜ Mezunlar Derneği'ne göre eski üniversitelerinde inanç özgürlüğü ile ilgili hiçbir sorun yok. Kampüste halihazırda büyük bir cami ve pek çok mescit var. İnanç özgürlüğüne yönelik hoşgörüsüzlükten yakınan grubu da IŞİD'e yakın olmakla suçluyorlar. Derneğe göre, 22 Aralık'ta ibadet eden bir akademisyene saldıranlar bu kişilerin ta kendisi. Bu provokasyon, geçmişte bağımsız duruşuyla ve üniversiteyi devlet kontrolü altına sokmak yönündeki gayretlere direnmesiyle bilinen ODTÜ'ye yönelik daha kapsamlı bir karalama kampanyasının parçası olarak görülüyor. Dernek mevcut tartışmayı, bu kez iktidar partisi tarafından yürütülen ve ODTÜ'yü hükümetin siyasi hedefleri doğrultusunda hizaya çekmeyi amaçlayan yeni bir teşebbüs olarak yorumluyor. Birçok ODTÜ'lü akademisyen ve öğrenci de aynı fikirde ve AKP'yi ODTÜ'nün denetimi altında olmamasını kabul etmek istememekle itham ediyorlar.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın da tartışmaya dahil olması ve ODTÜ'deki liberalleri inanç özgürlüğüne saygı göstermedikleri için azarlaması hiç şaşırtıcı olmadı. Buna ilaveten diğer AKP'li siyasetçiler nasıl tepki verileceği konusunda çok farklı tavırlar içinde görünüyor. AKP Milletvekili Aydın Ünal, orduyu gönderme tehditi savurarak kendisini gülünç duruma düşürdü. Diğer yandan kendisi de bir ODTÜ mezunu olan Eğitim Bakanı Nabi Avcı, mesleki itidalini ve serinkanlılığını şu sözlerle sergiledi: “(Dindar öğrencilere) karşı bu tür şiddet eylemlerinin ODTÜ'de çok yaygın olduğu intibaı yaratıldı, fakat öyle değil. ODTÜ, bilimin kalbidir ve öyle kalmalıdır.”
Umut edilir ki Avcı partisindeki aşırılıkçıları denetim altında tutmayı ve mevcut tartışmanın Türkiye'de akademik özgürlüğe yönelik bir başka çirkin kavgaya dönüşmesini engellemeyi başarsın. Türkiye ve dışarıdaki pek çok gözlemci halihazırda AKP çevrelerinde akademik özgürlüklere yönelik hakim yaklaşımın, Türkiye'nin birçok alanda (eğitim, yenilik, ekonomik büyüme) daha fazla gelişmesini ciddi ölçüde baltalamasından korkuyor. Türkiye 2023 itibarıyla dünyanın en büyük on ekonomisinden biri olmak istiyorsa, eleştirel entelektüellere ve yenilikçi araştırmacılara; bu insanların ülke içinde yüksek nitelikli üretim düzeyini daha da yukarılara taşımasına ihtiyacı var.
Ne yazık ki Türkiye akademik özgürlüğün saldırı altında olduğu tek ülke değil. ODTÜ'yle ilgili tartışmanın başlamasından hemen sonra, ünlü Güney Afrikalı romancı ve akademisyen JM Coetzee'nin ülkesinde yaşanan aynı sorunla ilgili bir yazısını okudum. Güney Afrika'daki akademik özgürlük hakkındaki bir kitaba yazdığı önsözde Coetzee ANC hükümetlerinin akademik özerkliğe dair güttüğü politikaları eleştiriyor ve apartheid döneminde Ulusal Parti'nin politikalarına endişe verici bir yakınlaşmanın söz konusu olduğundan dem vuruyor.
Güney Afrika'daki ANC gibi AKP de, kampüslerde on yıllarca devam eden Kemalist hakimiyet sonrası Türkiye'de nispeten acemi bir aktör. Geçmişte akademik özgürlüğün korunmasına ve YÖK'ün kaldırılmasına dair verilen pek çok söze rağmen, AKP için, yeni aktörler ve bir başka ezici ideoloji eşliğinde eski devlet politikasına devam etme arzusu epey yoğun gibi görünüyor. Gerek Güney Afrika gerek Türkiye yükselen güçler, ABD ve Avrupa'nın kontrol ettiği eski küresel sisteme meydan okuyorlar. Sahneye yeni çıkan ANC ve AKP, zaman zaman çok kutuplu bir dünyaya doğru dönüşümü sağlayabilecek yeni bir düşünce biçiminin temsilcileri gibi göründüler. Birçok klasik liberal değerler konusunda (akademik özgürlük örneklerden sadece biri) ilerlemek ve yaygınlaştırmak yerine, taraflı politikaların bir başka versiyonunu uyguladıklarına tanık olmak üzücü. Bu ülkelerin zaman içinde geri düşmeye başlamasının sebeplerinden biri de bu.