Türkiye'nin Snelmanlarına Ağıt

Sait Faik, 1952'de yazdığı Son Kuşlar adlı hikayesinde kuşları boğdular, çimenleri söktüler diyerek ekliyor: “Günün birinde yol kenarlarındaki toprak anamızın koyu yeşil saçlarını da göremeyeceksiniz.” Aslında Sait Faik, bu anlatısında insanın ve insanlığın içinin boşatılmasından dertleniyor.

İnsanın kalbinin ve aklının değersizleştiği bir dünyada özel anlamda çevrenin ve genel anlamda insanlığın ayakta kalması mümkün değildir. Her değerin sıvılaşarak buharlaştığı bu dünyada tarihe müdahale ederek, insan cinsi içerisinde insana insanlığı hatırlatan evrensel ruhlar vardır. Milletler, kurumlar veya organizmalar bu ruhlar sayesinde ayakta durur. Kültürü ve geleneği akıl seviye yükselterek insanın ağzından “laf” olarak çıkan sözcüklerin değerini o sözcüklere ruh üfleyerek “kelam” seviyesine çıkaran bu ruhlar milletlerin hayatlarında olmazsa o milletler ayakta duramaz. Her millet kendini ayakta tutan bu yaşayan kültürel akılları malayani olanın üzerine sürerek hayatına değer katar. Bu bağlamda Fin halkının ruhuna üfleyerek onun yeniden tarih sahnesine çıkmasını sağlayan, Grigoriy Petrov'un Beyaz Zambaklar Ülkesinde adlı klasik kitabına özne olmuş ulu bir çınardan yola çıkarak Türkiye'de onun misyonunu eda eden insanların nasıl ötekileştirildiğini anlatmak istiyorum.

FİN HALKININ KAHRAMANI SNELMAN VE MÜCADELESİ

John Vilhelm Snelman 1806 yılında Finli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Fin tarihine kılavuz eden bu büyük çınar hayatının ilk yedi yılını Stockholm'de geçirdi. İsveç'in tek üniversitesinde teoloji eğitimi aldı. Teoloji çalışmaları ruhundaki çatışları durduramadığı için Helsinki'ye taşınarak burada felsefe mastırı yaptı. Ama o hayatını sıradan bir akademisyen olarak yaşamak istemiyordu. Bunun için Finlandiya'nın kalkınmasını sağlayacak ve ülkede yaşanan süreçlere aktif bir şekilde katılabilmek için bir grup genç arkadaşı ile Cumartesi Derneği'ni kurdu. Bu arkadaş grubu zamanla siyaset, kültür, edebiyat üzerine tartışmalar yaparken bu fikirlerin somutlaşmış hali olarak Helsinki Lisesi'ni kurdular. Bu lisede yeni eğitim ve öğretim teknikleri geliştirdiler. Bu teknikler ileride Finlandiya'da okullarda hayata geçirilecek eğitim reformunun temelini oluşturacaktı. Bu okulun ve derneğin girişimleri sonucunda Finlandiya Edebiyat Topluluğu kuruldu. Bu topluluğun faaliyetleri Fin edebiyatında çığır açtı. Snelman, bu arada akademik faaliyetlerine devam ederek Hegel Felsefesi üzerine yaptığı bir çalışması ile doçent oldu. Fakat üniversite yönetimi ondan ve çalışmalarından hoşlanmadı. Çünkü ülkede polis devleti egemenliği vardı. Bu bağlamda özgür düşünceler susturulmakta, bilgi üretimi yapılan bütün alanlarda gözle görülür büyük bir sansür uygulanmaktaydı. Bu anlayışa muhalif olan Snelman 6 aylık süreyle doçentlik görevinden uzaklaştırıldı. Hatta otoriteyi tanımadığı gerekçesi ile para cezasına çarptırıldı. Baskılara daha fazla dayanamayan Snelman ülkeyi terk ederek İsveç'e yerleşti. Ve Avrupa'yı dolaşarak fikirlerini anlattı. Bu çerçevede onun Finlandiya'da dert ettiği en önemli hususlardan birisi vatanın çıkarları ile maaş, madalya ve diğer ödüller konusunda seçim yapmak durumda kalanların vicdan kavramını unutmasıdır. Ona göre Finlandiya'da bu türde sayısız insan yaşamaktadır. Bu problemin ancak eğitim ile aşılabileceğini söylemiştir. Ona göre Finlandiya'da zorla hiçbir şey elde edilemez, Finlandiya halkının tek kurtuluşu eğitimdir. Ülkesinde şartlar biraz daha iyileştiğinde ülkesine döndü fakat onu ülkede hiçbir üniversite özgürlükçü ve kendine has fikirleri yüzünden öğretim üyesi olarak kabul etmedi. O da ülkenin uzak bir kenti olan Kuopio bulunan lise müdürlüğünü kabul ederek oraya yerleşti. Snelman, yolları ve iletişim imkanları kısıtlı olan bu şehirde yaptığı çalışmalarla Finlandiya'da aranan bir eğitimci oldu. Bu şehirde bir gazete çıkararak o bölgenin insanına nasıl modern ölçülerde tarım yapacağını öğretti. Kurduğu başka bir gazete ile ülkede sanayinin geliştirilmesi, eğitim sisteminin kurulması üzerine Finlandiya'da büyük bir kültürel kırılmaya yol açan yazılar yayımladı. Snelman, bu gazete de yazdığı yazılar ile evrensel düşünceye sahip sağlam bir kuşağın yetişmesini hedefledi. Bu çalışmaları ona birçok düşman kazandırdı. Bu düşmanlarının çalışmaları sonucunda gazetesi kapatıldı. Ve hiçbir yerde iş bulamaz hale geldi, sonunda iki yıl boyunca bir tüccarın yazıhanesinde çalıştı. Ülkedeki baskıcı otoriter anlayışının değişmesi sonucu tekrar üniversiteye döndü. Onun fikirlerinden esinlenerek genç neslin eğitilmesine önem verilerek halk okulları kuruldu. Bu çalışmalarının sonucunda senatörlük ile ödüllendirildi. Senato'da Finansal Denetim Kurulu'nun başkanı oldu. Bu görevi sırasında basın özgürlüğü ve ülkenin kalkınması için büyük mücadeleler verdi. Ülkede özgürlüğün yolunu açan yeni yasaların yapılmasını sağladı. 1 Temmuz 1881'de öldüğünde cenaze törenine yüzbinlerce kişi katıldı. Snelman, değişen zamanın taleplerine uyum sağlayarak büyük bir mücadeleyi Finlandiya'da başarıya ulaştırmıştır. Güçlü bir iradeye sahip kişiler ancak böylesine büyük bir mücadeleye öncülük edebilirler. Bu insanların bütün rasyonel gerçeklerin dışında güçlü bir sezgi yetenekleri vardır. O sezgi yetenekleri ile toplumun büyük çoğunluğunun göremediklerini görerek topluma yol gösterirler. Onlar aynı zamanda yapılan işleri sadece överek değil reforma tabi tutarak toplumların hayatlarını uzatırlar.

Snelman gibi Türkiye'de de bencillikten uzak, risk ve engellerden korkmayan eğitim ile toplumun ruhunu akıllı kılan büyük kahramanlar yetişmiştir. Onların milletlere sağladığı en önemli yarar ruhları ile toplumsal rıza ahlakını inşa edebilmeleridir. Büyük bir etkileşim dünyası kurarak insanları bencillikten ve boş vermişlikten kurtararak insan olma yönünde büyük bir eğitim hamlesi başlatmışlardır. Şimdilerde bu ruhların sesi kesilmeye çalışılarak toplumun ruhu kirletiliyor. Sait Faik'in dediği gibi kuşları boğdular, çimenleri söktüler şimdi de bana göre toplumun yetiştirdiği büyük insanları boğmaya çalışarak tüm zamanların en büyük kötülüğü yapılmaktadır. Bu büyük kötülüğe, ruhları duyarlı insanlar olarak dur demez isek gelecekte sağlıklı bir toplum olma imkânını kaybedeceğiz. Fin toplumu Snelman'a sahip çıkarak bugün ilköğretim alanda dünyanın en iyi eğitim veren sistemini kurabilmiştir. Bu sistem bütün dünyada parmakla gösterilmektedir. Fin halkı yaşam mimarı bu kahramanına sahip çıkarak bugünkü parlak günlerini yakalayabilmiştir. Unutmayalım toplumsal kahramanları ile uğraşanlar toplumlarının gelecekteki parlak günlerini karartmaktadırlar.

*Araştımacı-yazar