Krizler, 2016'ya miras kaldı
Ortadoğu'yu birkaç yıldır yangın yerine çeviren Suriye iç savaşı, 2015'te mülteci dalgası ve IŞİD terörü olarak kendisini Batılı ülkelerin gündemlerinde de üst sıralara taşıdı. Mülteci ve IŞİD krizlerinin yanı sıra Yemen iç savaşı ve Türkiye-Rusya gerilimi çözülemediği gibi daha da alevlenerek 2016'ya miras kaldı.
Önceki yıl gibi 2015'te de tüm dünyanın gündemini belirleyen en büyük vaka Suriye krizi oldu. Geride bıraktığımız yıl boyunca başlangıçta bölgesel bir kriz olan iç savaşın nasıl küresel bir probleme dönüştüğünü adım adım izledik. Suriye'ye müdahale için uzun süre ayak direyen Batılı ülkeler, bir anda kapılarına yığılan bir milyondan fazla mülteci ve şehirlerinde gerçekleşen IŞİD saldırılarıyla ateşin yalnızca Ortadoğu'yu yakmakla sınırlı kalmayacağını geç de olsa anladı. Akdeniz'i geçerek Avrupa'ya ulaşmaya çalışırken boğulan yüzlerce mültecinin hikâyesi, üç yaşındaki Alan Kürdi'nin cansız bedeninin Bodrum sahiline vurmasının ardından insanlık için taşınamayacak kadar ağır vicdani bir yük haline geldi.
Alan'ın fotoğraflarının savaştan ve yıkımdan kaçan çaresiz mültecilere karşı oluşturduğu sempati havası ise çabuk dağıldı. Mültecilere kucak açma vaatleri yerlerini, AB üyesi ülkeler arasında kimin kaç mülteciyi kabul edeceğine dair kısır tartışmalara ve sınırların nasıl daha sıkı korunacağına dair planlamalara bıraktı. Mülteci dalgasıyla Avrupa'da zaten güçlenme eğiliminde olan aşırı sağcı ve yabancı düşmanı akımlar, Paris'te gerçekleşen iki korkunç terör saldırısının sebep olduğu paranoyanın tartışmasız en büyük kazananı oldu. Güvenlik kaygıları ağır basmaya başlayan Avrupalı liderler ise mülteci krizini çok ucuza çözmenin bir yolunu buldu. Türkiye ile yıllar sonra ortak bir zirve düzenleyen AB liderleri, ağzına bir parmak bal çaldıkları Ankara'yı, Avrupa'ya geçmeye çalışan mültecileri geri almaya ikna etti.
Ortaya çıkışından itibaren Suriye'de Batılılar için Esed rejiminden hesap sorulmasını ‘önemsiz' hale getiren terör örgütü IŞİD'e karşı 2014'te başlayan ABD öncülüğündeki hava saldırılarında, Ankara'nın onayıyla İncirlik üssü de kullanılmaya başlandı. Ancak Rusya'nın da Şam'ın davetiyle Suriye'de IŞİD'i ve bazı muhalif grupları vurmaya başlaması, ülkeyi iyiden iyiye küresel güçlerin dolaylı mücadele sahasına çevirdi. Türk sınırında gerçekleştirdiği hava saldırılarıyla hem Türkmen bölgelerini hem de Ankara'nın desteklediği muhalifleri vuran, hava sahamızı birkaç kez ihlal eden Rus uçaklarından birinin Türk jetleri tarafından düşürülmesi ise Türkiye için etkisi yıllar boyu sürecek bir düşmanlığın kapısını araladı. NATO'nun Ankara'nın yanında saf tutmasıyla uzmanlar ‘2. Soğuk Savaş' olarak anılacak bir süreçten bahsetmeye başladı.
Yemen'de yaşanan iç savaş ve Suudi müdahalesi ise mülteci krizi ve IŞİD nedeniyle kerhen de olsa Suriye'ye odaklanan dünyanın radarına neredeyse hiç girmedi. Savaş öncesinde bile dünyanın en fakir halklarından olan Yemenliler, binlerce can kaybının yaşandığı hava saldırılarının yanı sıra ağır kıtlıkla da mücadele etmek zorunda kaldı. Suriye krizi, çözülme ümidinin ufukta olmadığı yeni bir yıla daha girerken onunla irtibatlı olarak mülteci ve IŞİD gündemleri, ayrıca Yemen iç savaşı da 2015'ten 2016'ya miras kaldı.
Yemen'in yüzde 80'i acil yardıma muhtaç
Yemen'in kuzeyinden gelerek geçen yıl eylül ayında başkent Sana'yı ele geçiren İran destekli Şii Husilerin güney bölgelerine doğru ilerleyişlerini sürdürmeleri üzerine bir Arap ülkeleri koalisyonu teşkil eden Suudi Arabistan, mart ayında hava operasyonlarına başladı. İran'ın güney komşusunda daha fazla nüfuz kazanmasından endişe eden Riyad, ayrıca Husilere yardım gitmesine engel olmak için hava ve denizden abluka uygulamaya başladı. BM rakamlarına göre, abluka nedeniyle 20 milyon nüfuslu ülkenin yüzde 78'i acilen gıda, su ve sağlık yardımına muhtaç duruma düştü. 2,5 milyon kişiyi evlerini terk etmek zorunda bırakan hava saldırıları ve karadaki çatışmalar nedeniyle marttan bu yana 6 bine yakın kişi hayatlarını kaybetti. Yemen'in tarihi şehirleri harabeye dönüştü.
İç savaş öncesinde bile dünyanın en fakir ülkelerinden olan Yemen'de Mart ayında başlayan Suudi hava saldırıları, halkın önemli kısmını açlık ve hastalıklarla yüz yüze bıraktı. Saldırılarda, dünya kültür mirası arasında yer alan tarihi yapılar da harabeye döndü.
IŞİD, her yerde saldırdı
Hem ABD hem de Rusya'nın hava saldırılarıyla Suriye ve Irak'ta kontrol altında tuttuğu toprakları muhafaza etmekte zorlanan terör örgütü IŞİD, hava operasyonlarına farklı coğrafyalarda düzenlediği kanlı terör eylemleriyle karşılık verdi. Fransa'nın başkenti Paris'te 13 Kasım'da gerçekleşen eş zamanlı 6 ayrı saldırıda 130 kişinin katledilmesi özellikle Batı'da şok tesiri yaptı. 31 Ekim'de Mısır'ın turistik bölgesi Şarm el-Şeyh'ten Rusya'ya giderken Sina yarımadası üzerinde infilak eden Rus uçağını da IŞİD yine kendisinin düşürdüğünü iddia etti. Tunus'ta ise mart ayında Milli Bardo Müzesi'ne ve sahil kenti Sousse'da bir otele saldıran teröristler, Batılı turistleri hedef aldı. 58'i yabancı turist olmak üzere 60 kişiyi katletti.
Hac felaketinde tartışmalı ölü sayısı
24 Eylül - Şeytan taşlamaya giden ve oradan dönen iki grubun karşılaşması sonucunda Mina'da yaşanan izdihamda yüzlerce hacı birbirlerini ezerek feci şekilde hayatlarını kaybetti. Kimi Suudi yetkililer, faciaya hacı adaylarının kurallara uymamasının sebep olduğunu iddia etti. Ancak İran, 400'den fazla vatandaşının öldüğü izdihamın nedeninin şeytan taşlanan yerin iki girişinin ve iki yolun kapatılması olduğunu savundu. Hayatını kaybedenlerin sayılarıyla ilgili olarak da çok çelişkili sayılar ortaya atıldı. Suudi resmi rakamlarına göre 769 olan ölen sayısı, AP haber ajansına göre ise 2 bin 400'ü geçti. İzdihamdan 13 gün önce Mekke'de büyük bir vincin fırtına sebebiyle devrilmesi sonucunda da 111 kişi hayatını kaybetti.
Paris'te karikatür dergisine baskın
7 Ocak'ta Fransa'nın başkenti Paris'te Cherif Kourachi (32) ve Said Kourachi (34) isimli iki saldırgan kardeş, Fransa'da ünlü mizah dergisi Charlie Hebdo'ya yayın toplantısı sırasında baskın düzenleyerek katliam yaptı. Biri polis memuru olmak üzere 12 kişiyi öldüren teröristler, olay yerinden kaçmalarına rağmen kıstırıldıkları bir binada polisle çatışmaya girerek öldürüldü. Saldırıyı, El Kaide'nin Yemen kolu üstlendi. Adeta yaşanacak kanlı yılın habercisi gibi olan saldırının ardından 40 ülke liderinin de aralarında olduğu yaklaşık iki milyon kişi bir yürüyüş gerçekleştirerek teröre karşı birlik ve dayanışma mesajı verdi.
Süleyman Şah, IŞİD'den ‘kaçırıldı'
21 Şubat - Türkiye'nin anavatan dışındaki tek toprağı olarak bilinen Suriye'deki Süleyman Şah türbesi, bölgede faaliyetlerini artıran terör örgütü IŞİD tehdidinin büyümesi sonucunda 21 Şubat gecesi Türk sınırına daha yakın bir bölgeye nakledildi. Türbeyi korumakla görevli askerler ve Süleyman Şah'a ait kalıntılar çıkarıldıktan sonra türbe patlayıcılarla yıkıldı. 39 tank ve 57 zırhlı aracın katıldığı operasyonda görev yapan 500'den fazla askerden birisi ise üzerine tank kapağı düşmesi sonucunda şehit oldu. Operasyon için terör örgütü PKK'nın Suriye kolu YPG ile işbirliği yapılıp yapılmadığı çok tartışıldı.
Boko Haram ve El-Şebab terörü
2009'dan bu yana Nijerya'nın kuzeyini kan gölüne çeviren Boko Haram terör örgütü, yılın ilk günlerinde saldırdığı Baga ve Doron Baga kasabalarında 2 bin kişiyi katletti. Örgütün mart ayında IŞİD'e bağlılık yemini etmesinin ardından Nijerya'nın yanı sıra bölge ülkeleri Çad, Kamerun ve Nijer'in ortak operasyonuyla Boko Haram'a önemli darbe vuruldu. Kıtanın doğusundaki Somali'de faaliyet gösteren El Kaide bağlantılı terör örgütü El Şebab militanları ise komşu Kenya'da bir üniversiteyi basarak 142'si öğrenci 148 kişiyi katletti.
Rusya, Suriye'de dengeleri değiştirdi
30 Eylül - Suriye'de 2011 yılından beri devam eden iç savaşta İran'la birlikte Esed rejimine uluslararası alanda her türlü desteği veren Rusya, sahadaki durumun rejimin aleyhine bozulması üzerine eylül ayı sonunda muhalif gruplara hava saldırılarına başladı. Operasyonlar için terör örgütü IŞİD'i gerekçe gösteren Rusların hava saldırılarında ‘terörist gruplar' olarak nitelediği ve aralarında Batıların destekledikleri de dâhil pek çok grup hedef alındı.
Türk-Rus ilişkilerine uçak düştü!
24 Kasım - Rusya'nın Suriye'de başlattığı hava saldırıları, en çok Ankara'yı rahatsız etti. Türkiye'nin desteklediği grupları vuran Rus uçakları, Lazkiye'deki Türkmen bölgesine de bomba yağdırdı. Defalarca Türk sınırını ihlal eden uçaklarıyla ilgili Moskova, Ankara'nın uyarılarını pek ciddiye almamış olacak ki 24 Kasım'da bir Rus jeti yeniden sınırı ihlal etti. Bunun üzerine Türk savaş uçakları tarafından vurulan uçaktaki iki pilottan biri hayatını kaybetti. Hadiseyi ‘sırttan bıçaklanma' olarak niteleyen Moskova, Ankara'nın attığı hiçbir adımla sakinleşmezken hemen her gün Türk işadamlarına yönelik yeni yaptırımlar açıklamaya devam etti.
İran ile tarihî; nükleer anlaşma
14 Temmuz - Nükleer silah geliştirmeye çalıştığını iddia ettikleri İran'a yıllardır ağır ekonomik yaptırımlar uygulayan başta ABD olmak üzere Batılı ülkeler, 14 Temmuz'da Viyana'da Tahran'la tarihi bir anlaşmaya imza attı. Hasan Ruhani'nin cumhurbaşkanı seçilmesinden bu yana dünyayla entegrasyon için olumlu sinyaller veren İran, bu anlaşmayla tartışmalı nükleer programını küçültüp uluslararası denetime açmayı kabul etti. Bu imza, İran'ın ekonomik yaptırımlardan tedricen kurtulmasının ve uluslararası topluma daha fazla katılmasının önünü açtı.
Mültecilere karşılık ‘vizesiz AB'
29 Kasım - Türkiye üzerinden akın akın gelen mültecileri kabul etmekte zorlanan AB, çareyi Ankara ile masaya oturarak gelenleri Türkiye'ye geri göndermekte buldu. Uzun vadede Türkiye'yi mülteciler için ‘süresiz bekleme istasyonu'na çevireceği eleştirilerine sebep olan anlaşmaya Ankara'yı ikna etmekte 3 milyar Euro'luk yardım ve Türk vatandaşları için ‘vizesiz AB' sözü yeterli oldu. Bir de Ankara'ya yönelik otoriterleşme eleştirilerinin zirveye çıktığı bir dönemde gerçekleştirilen tarihin ilk Türkiye-AB Zirvesi'nde verilen ‘ilişkilerimiz harikulade' pozları…
İran ile tarihî; nükleer anlaşma
14 Temmuz - Nükleer silah geliştirmeye çalıştığını iddia ettikleri İran'a yıllardır ağır ekonomik yaptırımlar uygulayan başta ABD olmak üzere Batılı ülkeler, 14 Temmuz'da Viyana'da Tahran'la tarihi bir anlaşmaya imza attı. Hasan Ruhani'nin cumhurbaşkanı seçilmesinden bu yana dünyayla entegrasyon için olumlu sinyaller veren İran, bu anlaşmayla tartışmalı nükleer programını küçültüp uluslararası denetime açmayı kabul etti. Bu imza, İran'ın ekonomik yaptırımlardan tedricen kurtulmasının ve uluslararası topluma daha fazla katılmasının önünü açtı.
2015'ten kısa kısa:
24 Mart: Barcelona-Duesseldorf seferini yapan Germanwings şirketine ait bir Alman yolcu uçağı, uçağın Andreas Lubitz isimli yardımcı pilotu tarafından Fransa üzerindeyken düşürüldü. Uçakta bulunan 150 kişinin tümü hayatını kaybetti.
25 Nisan: Nepal'de meydana gelen 7,8 büyüklüğündeki depremde 9 bine yakın kişi öldü. Ayrıca depremin Everest Tepesi'nde tetiklediği çığ nedeniyle de 19 kişi yaşamını yitirdi.
20 Temmuz: Yaklaşık 50 yıl boyunca diplomatik ilişkilerini donduran ABD ve Küba, yaklaşık altı ay boyunca süren gizli görüşmelerin ardından karşılıklı olarak büyükelçilik açma kararı verdiklerini açıkladı.
12 Aralık: Fransa'nın başkenti Paris'te düzenlenen 21. Birleşmiş Milletler İklim Zirvesi'ne katılan 195 ülke, ilk kez küresel ısınma ve iklim değişikliğiyle mücadelede ortak bir metin üzerinde anlaştı.