Güneydeki ülkeye zeytin dalı
Türkiye-İsrail ilişkilerinde buzlar eriyor. Nasıl bir kırılmanın, düne kadar düşman (!) iki devleti el sıkışmaya mecbur kıldığı sorusu çokça soruluyor şu sıralar. Siyasal islamcı taban rahatsız. “Bağırıp çağırırlar ama sonunda bunu da yutarlar.” diyor bir uzman.
İsrail, Türkiye'ye dost mu, düşman mı? Düne kadar çoğuna göre basit bir cevabı olan bu soru, son bir haftadır, yani iki ülkenin kapsamlı bir anlaşma arifesinde olduğuna dair haberlerin ardından, oldukça çetrefilli bir iç politika ve hariciye meselesi hâline geldi.
Hükümet sözcüsü Ömer Çelik'in sözlerine bakılırsa, İsrail yönetiminin aşırı davranışları eleştiriden muaf değildir ama “Kuşkusuz İsrail Devleti ve halkı Türkiye'nin dostudur.” Çelik'in yakın zamana kadar, mesela 1 Kasım seçimleri öncesinde zinhar söyleyemeyeceği bu sözler, ülkenin siyasal İslamcıları arasında tam anlamıyla bir infiale yol açtı.
Örneğin, Mavi Marmara'nın organizatörü İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı (İHH) Başkanı Bülent Yıldırım, “Biz şahsen İsrail ile olan hiçbir anlaşmayı doğru bulmuyoruz.” sözleriyle tepkisini oldukça net dile getirdi. Doğu Akdeniz'de bulunan doğalgaz rezervlerinin anlaşma konusu yapılması da AK Parti'nin uzak durması gereken bir diplomatik adım, Yıldırım'a göre. Zira bu durum, Filistin'in de bu rezervler üzerindeki hakkının gasbını meşrulaştırabilir. Yine İHH'nın Genel Sekreteri Yavuz Dede, ilk olarak Reuters tarafından duyurulan anlaşma haberinde aktarılan şartları kabul etmenin ihanet olacağını söyledi: “Böyle bir anlaşma olduğu takdirde bunu Türkiye kamuoyuna izah edecek bir hükümeti ben görmüyorum.”
Reelpolitik - vicdan
Sosyal medyada da tepkiler çığ gibiydi. Partizan kitlenin tepkisi genelde Çelik'e yönelikti ve hükümet temize çıkarılıyordu. Yakınlaşmaya dair ilk işaretin bizzat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'dan geldiğini hatırlayan yok denecek kadar azdı. AK Parti'ye yakın Öncü Gençlik'in internet sitesinden “Kamuoyuna Duyuru” başlığıyla yayımlanan yazıda, “Hükümet yetkililerine Müslüman vicdanını reel politik zindanına hapsetmemeleri gerektiğini hatırlatıyoruz. Türkiye halkının, İsrail halkının ve devletinin dostu olduğunu beyan etmek Türkiye'nin Müslüman halkına apaçık bir iftiradır.” ifadelerine yer verildi.
Erdoğan destekçisi gazeteci Fatih Tezcan'a göre, İsrail Devleti'yle asla dost olunamazdı. Çünkü bu ülke “Zalim ve katildir! Kimse algı operasyonu yapamaz!” Cemile Bayraktar ve Ömer Turan gibi yandaş kalemler, İsrail'le yakınlaşma belirten ifadelere sert tepki gösterdi.
Yine hükümet destekçisi kalemşorlardan Hilal Kaplan, devlet bir yana, “İsrail halkının dahi dost ilan edilmesine karşı” olduğunu ilan ederek katıldı koroya. Sabah'taki köşesindeyse, uzlaşmanın “Filistin davasına daha aktif hizmet edebilmeyi” mümkün kılacağını anlatıyordu.
Çelik, fırtınalar koparan sözlerine bir izahat getirme ihtiyacı duydu ve iki gün sonraki yeni demecinde “AK Parti'nin Filistin davasındaki hassasiyeti, İsrail ile ilişkilerin seyrinden etkilenmeyecek tarihsel ve ilkesel bir derinliğe sahiptir. Devletlerarası ilişkilerde inişler ve çıkışlar olabilir ancak bizim halklarla ilişkilerimiz her zaman dostane bir düzleme sahiptir. Mesele bundan ibarettir...” dedi.
Çelik'in tashihi bir tarafa, tabandan gelen tepkiden ürkmüş olmalı ki, Başbakan Davutoğlu da üst perdeden açıklamalar yapma ihtiyacı duydu. Müzakereler için ileri sundukları özür, tazminat ve Gazze ablukasının kaldırılması şartlarını yineledi Başbakan ve hâlâ aynı noktada durduklarını savundu. Arkasından “Gazze'yi ve Filistin'i rüyalarında bile unutmayacakları” gibi, tabandaki hissiyatı teskin edecek bazı beylik laflarla konuyu bağladı.
Sineye çekerler
Davutoğlu'nun bu çıkışı anlaşılabilir, zira İsrail'le uzlaşmanın siyasi bedelleri olacağında kuşku yok. İsrail, Türkiye'de en sevilmeyen ülke. Mesela, Kadir Has Üniversitesi tarafından 2015 Haziran ayında açıklanan ‘Türk Dış Politikası Kamuoyu Algıları Araştırması', İsrail'i dost bulanların oranını yüzde 0,4 olarak gösteriyordu.
Hükümet, bu tepki karşısında İsrail'le yakınlaşma hamlesinde geri adım atabilir mi? “Bu taban bugüne dek çok şeyi yedi yuttu, bunu da sonunda öyle yapacağını düşünüyorum.” diyor Soli Özel. Ortadoğu konularında, özellikle de İsrail Türkiye ilişkilerinde önde gelen isimlerden biri olan Özel, anlaşmanın siyasal İslamcı kitle tarafından sineye çekilmesinin zor olacağını söylüyor ve ekliyor: “Ama hükümet, daha doğrusu cumhurbaşkanı bunu uygun görüyorsa, onlar da bağırıp çağıracaklar ama sonuçta hizaya gelecekler.” yorumunda bulunuyor.
Ortada henüz bir anlaşma yok, mutabık konuların içeriği hâlâ meçhul ve iki tarafın da ne türlü tavizler verdiğini şu an bilemiyoruz. Bu da bizi kapsayıcı sonuçlara ulaşmaktan alıkoyuyor. İsviçre'de, kimi kaynaklara göre iki yıla yakın süredir devam eden görüşmelerin ardından varıldı bu anlaşmaya. Öte yandan, görüşmelerin devam ettiği dönemde iç politik hesaplarla tırmandırılan gerilimin siyasi etik açısından sorunlu olduğu muhakkak. İsrail aleyhtarı söylemlerle muhafazakâr kitleden oy devşirilmesi bir yana, Erdoğan ve hükümet, şeytanlaştırdığı cemaati “İsrail uşaklığı” ile itham etmekten de geri durmuyordu.
AK Parti iktidarı, 2010 yılındaki Mavi Marmara olayından sonra İsrail'le siyasi ilişkileri maslahatgüzar seviyesine, yani durma noktasına getirdi. Bununla birlikte, söz konusu hadiseden bu yana ticaretin iki kat arttığını, hatta hükümete yakın işadamlarının lehine geliştiğini de eklemek gerekir. Şimdi aradaki buzlar çözülüyor ve ablukanın kaldırılması şartı da dâhil, uzlaşının önünde bir engel gözükmüyor. İsrail tarafı, ablukayı kaldırmayacağını net bir dille ifade etti. Gazze ablukası, hükümetin ilişkileri normalleştirmek için öne sürdüğü özür ve tazminat şartlarına sonradan ilave edilmişti ve İsrail'in, dış politikasında temel bir değişimi zorlayan bu şartı kabul etmesi zaten beklenmiyordu.
Bununla birlikte, HAMAS'ın askerî; sorumlusu Salih Aruri'nin Türkiye'den gönderilmesine bir karşılık olarak, İsrail'in Gazze ablukasını hafifletme gibi bir yola girebileceği ihtimal dâhilinde. Soli Özel mesela, bu düşüncede. HAMAS lideri Halid Meşal'in geçen hafta sonu Türkiye ziyaretinin ve Erdoğan ve Davutoğlu'yla ayrı ayrı yaptığı görüşmelerin de abluka konusundaki gelişmelerle bir ilişkisi vardır.
Gazlı anlaşma
Nasıl bir kırılmanın, iki düşman devleti el sıkışmaya mecbur kıldığı sorusu çokça soruluyor şu sıralar. Bununla ilgili birçok sebep ileri sürülebilir ama öncelikle tespit edilmesi gereken nokta, Türkiye'nin Arap Baharı sonrası çizdiği temel dış politika çizgisinin artık sona geldiği. İslam dünyası liderliği ve yeni-Osmanlıcı politikalardan mecburi bir geri dönüş yaşanıyor şu an.
İsrail'le uzlaşıyı açıklarken, jetinin düşürülmesi sonrası Türkiye'ye karşı çok sert bir diplomatik taarruza geçen Rusya'nın tutumu genelde hemen hatırlatılan gerekçelerden biri. Türkiye, ürkütücü hırıltılarla üstüne gelen Rusya'nın pençelerinden emin olabileceği bir sığınak arayışında yeniden NATO mevzilerine sığınıyor İsrail ile ilişkileri normalleştirmesini, bu mecburi dönüşünü şirinleştirme çabası gibi görmek mümkün. Ama bu kadarla sınırlı değil.