Մենք բիոմասսա ենք
Իր վերջին հոդվածում փիլիսոփա Մայքլ Մարդերը նայում է Գազայում տեղի ունեցողի անմիջական սարսափից այն կողմ՝ դիտարկելու օնթոլոգիկ հետևանքները նրա, ինչ տեսնում ենք հեռահար անօդաչու սարքերի կադրերում: Թույլ տվեք երկար մեջբերել նրան.
«… Գազան արագորեն վերածվում է աղբավայրի, որտեղ բարձրահարկ շենքերը և մարդկային մարմինները, էկոհամակարգերը … և այգիները անճանաչելիորեն խեղվում և վերածվում են օրգանական-անօրգանական որմաքարերի: Աղբացած կյանքերի, տեղերի և աշխարհների հետ համերաշխությունը պահանջում է ուրիշ բան, քան կարեկցանքը: Ի՞նչը կարող է դա լինել»:
Մարդերի պատասխանն է՝ առաջարկել «համերաշխություն՝ հիմնված բիոզանգվածի ընդհանուր վիճակի վրա»։ Ասել «ես բիոզանգված եմ»՝ նշանակում է «նույնականանալ անհետացող կյանքի հետ», Գազան տեսնել որպես «մոլորակային միտման խտացված և կոպիտ տարբերակ»: Այն, որ կյանքը մատուցվում է զուտ որպես բիոզանգված՝ օրգանական և անօրգանական նյութերի քաոսային կույտեր, կարելի է տեսնել ամենուր, բայց դա «աքսելերացված է Գազայում՝ ավերածությունների ամենանոր տեխնոլոգիաների եզրին»: Կարեկցանքի փոխարեն, ուրեմն, պահանջվում է համերաշխություն՝ նրանց միջև, ում թափել են ու ովքեր համարձակվում են պնդել՝ «Մենք բիոզանգված ենք»։
Բիոզանգվածի այս ըմբռնումը երկրորդում է փիլիսոփա Լևի Բրայանթի պատկերացումներին. «Դարաշրջանում, երբ մենք բախվում ենք կլիմայի մոնումենտալ փոփոխության տեսանելի սպառնալիքին, անպատասխանատվություն է մեր տարբերություններն այնպես գծելը, որ բացառվեն ոչ մարդկային գործոնները»։ Եվ այնուամենայնիվ, այսօրվա կապիտալիստական հասարակություններում ընդհանուր էկոլոգիական վիճակի շուրջ մարդկանց մեծամասնությանը մոբիլիզացնելու ջանքերը հետևողականորեն ձախողվում են։ Մենք բոլորս գիտենք, որ բնության մաս ենք և մեր գոյատևումը լիովին կախված է բնությունից, բայց այս գիտակցումը չի վերածվում գործողության: Մեր ընտրությունների և հայացքների վրա ազդում են բազմաթիվ այլ ուժեր՝ լրատվամիջոցների կողմնակալ լուսաբանումը, աշխատողների վրա տնտեսական ճնշումները, նյութական սահմանափակումները և այլն:
2010 թվականի իր գրքում՝ «Կենսունակ նյութ», փիլիսոփա Ջեյն Բենեթը նկարագրում է աղտոտված մի աղբավայր, որտեղ ոչ միայն մարդիկ, այլև փտած զիբիլը, որդերը, միջատները, լքված մեքենաները, քիմիական թույները և այլն, յուրաքանչյուրն իր ակտիվ դերն է խաղում: Բիոզանգվածի այս պատկերը նույն սպեկտրում է, ինչ իրավիճակը Գազայում, թեև այն ծայրահեղ դեպք է: Աշխարհով մեկ, հատկապես՝ զարգացած Արևմուտքից դուրս, կան շատ ընդարձակ ֆիզիկական տարածքներ, ուր լցվում են «թվային թափոնները», և հազարավոր մարդիկ աշխատում են, որ առանձնացնեն ապակիները, մետաղները, պլաստիկը, բջջային հեռախոսները և այլ տեխնածին նյութերը քաոսային կույտերից: Այն ետնախորշերից մեկը՝ Ագբոգբլոշիեն, որը գտնվում է Ակրայի (Գանայի մայրաքաղաք) կենտրոնի մոտ, հայտնի է որպես «Սոդոմ և Գոմոր»։
Կյանքն այս միջավայրերում սարսափ շոու է, և դրանցում ապրող համայնքները խիստ հիերարխիկ կերպով են կազմակերպված, երեխաները ստիպված են կատարել ամենավտանգավոր աշխատանքը ծայրահեղ ռիսկային պայմաններում: Այնուամենայնիվ, քանի որ բիոզանգվածի այս շահագործումը էկոլոգիապես գրավիչ է թվում («վերամշակման» դրոշի ներքո), այն հիանալի կերպով արձագանքում է ժամանակակից տեխնոլոգիայի պահանջներին։ «Տեխնոլոգիական դարաշրջանում», գրում է փիլիսոփա Մարկ Ռաթհոլը, «մեզ համար ամենակարևորը ամեն ինչի «հնարավոր առավելագույն օգտագործումն» է»:
Ի վերջո, ռեսուրսները խնայողաբար օգտագործելու, վերամշակելու և այլնի իմաստը ամեն ինչի օգտագործումն առավելագույնին հասցնելն է։ Կապիտալիզմի հանրագումարային արդյունքը աղբի կույտերն են՝ անպետք համակարգիչներ, մեքենաներ, հեռուստացույցներ, տեսախցիկներ, հարյուրավոր ինքնաթիռներ, որոնք վերջնական «հանգիստ» են գտել Մոհավի անապատում:
Ամբողջական վերամշակման գաղափարը (որում յուրաքանչյուր թափոն նորից օգտագործվում է) կապիտալիստական երազանք է, նույնիսկ կամ հատկապես երբ այն ներկայացվում է որպես Երկրի բնական հավասարակշռությունը պահպանելու միջոց: Սա ևս մեկ վկայություն է կապիտալիզմի կարողության՝ յուրացնելու գաղափարախոսությունները, որոնք կարծես թե հակադրվում են իրեն:
Ինչևէ, բիոզանգվածի այս շահագործումը կապիտալիստական տրամաբանությունից տարբերվում է նրանով, որ քաոտիկ, ամայացած տարածքներն ընդունում է որպես սովորական կացություն: Թեև այս պայմանը կարելի է մասամբ օգտագործել, այն անհնար է վերացնել։ Ինչպես Մարդերն է ասում, բիոզանգվածը մեր նոր տունն է, մենք հենց բիոզանգված ենք: Պատրանք է մտածել, որ այսպիսի միջավայրերը կարող են մնալ անցյալում և փոխարինվել կյանքով ինչ-որ հովվերգական «բնական», էկոլոգիապես կայուն միջավայրում: Այդ հեշտ ելքը մեզ համար անդառնալիորեն կորած է։ Մենք պետք է ընդունենք մեր միակ տունը, աշխատենք դրա սահմաններում, միգուցե նոր ներդաշնակություն հայտնաբերենք այնտեղ, ինչը քաոսային կույտ է թվում:
Սա մեզանից կպահանջի բացություն՝ իրականության տարբեր մակարդակների (մարդիկ, կենդանիներ, ավերակներ, քայքայվող շենքեր) օբյեկտիվ գեղեցկության նկատմամբ, և հրաժարում գեղագիտական փորձառությունների հիերարխիկ դասակարգումից: Պատրա՞ստ ենք դրան: Եթե ոչ՝ իրոք կորած ենք:
Սլավոյ Ժիժեկ
անգլերեն բնագիրը՝ project-syndicate-ում