«Тошкентингга жўна, кетмасанг — хонавайрон қиламиз!»
Қашқадарё вилоятининг олис Деҳқонободида хайрли ишга қўл урган пойтахтлик тадбиркор хонавайрон этилмоқда. Унинг мурожаатига маҳаллий мутасаддилар етарлича эътибор қаратмаётир деб ёзмоқда УзА Сўзим шу ва шулар хусусида. Гапни бир бошдан бошласак. ...Тошкентнинг Сергели туманида давлат рўйхатидан ўтган «FERULA TRADING» хусусий корхонаси раҳбари Хирожиддин Ибрагимовнинг олти-етти йил бурун, аниқроқ айтганда, 2013 йилда ҳинд ҳамкорларидан коврак ўсимлигининг ширасини четга сотиб, яхши даромад қилиш мумкинлиги ҳақида эшитиб қолди-ю тинчи бузилди. Сўради, суриштирди, мутахассислардан маслаҳат олди, хорижий ҳамкорлар билан гаплашди. Бу яқин ўртада коврак ўсмаслиги, асосан Қашқадарёнинг Деҳқонобод ва Сурхондарёнинг Бойсун туманлари тоғли ҳудудларида бўлишини эшитиб, аввалига ҳафсаласи пир бўлди. Тошкент қайда-ю, Сурхондарё қайда?! Бироқ, иштиёқ барибир устун келди: қайдасан Деҳқонобод дея, йўлга тушди. Бу 2014 йилдаги гап.. Корхона раҳбари Деҳқонобод, сўнгра Бойсунга борди. Шарт-шароитни ўрганди, маҳаллий аҳоли билан гаплашди. Туман мутасаддилари билан учрашди, мақсадини айтди, қонуний ер ажратиб беришни сўради. Аввалига туман раҳбарлари тошкентликнинг таклифини жиддий қабул қилмади. Тўғри-да, қўлига бир кетмон ушламаган одам қандай қилиб қақраб ётган қир-адирда йўқолиб бораётган ковракнинг сунъий плантациясини ташкил қилиши мумкин? Бу озмунча маблағ, меҳнат талаб қиладими? Қолаверса, экилган уруғ ҳосилга кириши учун тўрт-беш йил кутиши керак. Сабри етармикан шаҳарликнинг? Бу ишга қатъий бел боғлаган тадбиркор бу орада Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига ҳам мурожаат қилди. Югур-югурлар бесамар кетмади. Бойсун ва Деҳқонобод туманлари ҳокимликлари ер ажратадиган бўлди. Фақат қуйдаги шартлар асосида: янги иш ўрни яратади, келажакда бошқа бизнес ишлари учун инвестиция киритади ва туманнинг экспорт салоҳиятига муносиб ҳисса қўшади. Тадбиркорнинг асл мақсади ҳам шу эди-да. Хуллас, ҳужжатлар йиғилиб, ерлар қонуний асосда расмийлаштирилди. Тадбиркор 2014 йилда Бойсун туманида ўзи учун қонуний ажратилган, раҳбарларнинг наздида ҳеч нарса битмайдиган 396,9 гектар ерга Ўзбекистон Фанлар академияси ботаника ва зоология институтининг малакали мутахассислари билан бирга коврак ўсимлиги уруғини экишни бошлади. Кейинги йили Деҳқонобод тумани ҳудудида 30 йил муддатга шартнома қилинган 400,1 гектар ер майдонига худди шундай усулда коврак экди. Шундай қилиб, 797 гектар ерда коврак ўсимлиги бўй кўрсатди. Энди сабр билан яна 4-5 йил кутиш қолди, холос. 2018 йилнинг 20 мартида Президентнинг «Республикада каврак плантацияларини ташкил этиш ва уларнинг хом ашёсини қайта ишлаш ҳажмларини кўпайтириш ҳамда экспорт қилиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-3617 сонли қарори эълон қилинди. Тадбиркор учун эшиклар янада кенгроқ очилди. Хориждан янги ҳамкорлар қидирди. Ахир бу маҳсулот 100 фоиз экспорт қилинади-да. Шу ўринда ушбу тадбиркорнинг Ўзбекистонда биринчи бўлиб коврак ўсимлигини маҳаллийлаштириш, яъни унинг сунъий плантациясини ташкил этишга киришганини алоҳида таъкидлаш лозим. Ушбу ҳолат тегишли идоралар томонидан назоратга олинган ва расмийлаштирилган. Ниҳоят, кутилган кунлар етиб келди. Ўзбекистон Республикаси экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси томонидан 24.05.2019 санасида берилган 03-03/1-2455-сонли хат асосида коврак ўсимлигининг ширасини йиғиш ишлари бошланди. Шу ўринда қайд этиш лозим, ўтган беш-олти йил оралиғида Фанлар академиясининг огоҳлантиришларига қарамай, маҳаллий аҳоли томонидан тадбиркор чегарасидан ташқарида бўлган қанчадан-қанча коврак аёвсиз пайҳон қилинди, ўсимлик деярли йўқолиш ҳолатига келиб қолди. Тадбиркор ўтган йиллар давомида фақат кавракка кўз тутиб ўтирмади. Ваъдага вафо қилиб, Қашқадарё вилояти ҳокими З.Рўзиевнинг таклифи ҳамда Деҳқонобод тумани ҳокими З.Алиқуловнинг талабига мувофиқ «DEHQANABAD BIOGAZ» деб номланган МЧЖ шаклидаги шўъба корхона ташкил қилди. Уч йилда икки миллиард сўмдан ортиқ инвестиция жалб қилиб, 1 гектар ерда ферма, иссиқхона, қуёнчилик, беданачилик хўжалигини ташкил қилди, биогаз комплексини фойдаланишга топширди. Ўтган вақт ичида туман бюджетига юз миллион сўмга яқин солиқ ва мажбурий тўловлар амалга оширди. Оз бўлса ҳам экспорт тушумини таъминлади. Тўртта доимий ишчи ўрни яратди ҳамда 24 нафар кишини мавсумий иш билан таъминлади. Хуллас, ишчилар тадбиркордан рози... Аммо тошкентлик «деҳқон»нинг оғзи кўкка етганда, текинхўр шериклар пайдо бўлди. «PINNACLE WORLDWIDE EXIM» МЧЖ томонидан ёлланган ишчилар «FERULA TRADING»га қонуний тегишли бўлган коврак плантацияси ҳудудига берухсат кириб, шунча йиллар давомида парваришлаб етиштирилган ковракни пайҳон қилиб, шира йиғишни одат қилди. «Мен Деҳқонобод туман ҳокимлиги, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органи, экология ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш инспекцияси, туман ер тузиш ва кўчмас мулк кадастри корхонасига ушбу ҳуқуқбузарлик ҳақида бир неча бор оғзаки ва ёзма мурожаат қилдим, — дейди тадбиркор Х.Ибрагимов. — Аммо қилган мурожаатларимнинг ҳеч бирига жавоб қайтарилмади. Туман ИИБ вазиятни бироз юмшатгандек бўлди, лекин фойдаси бўлмади. Ёлланган ишчиларнинг ноқонуний хатти-ҳаракатлари кучайса кучайдики, камаймади. Камига улар менга «Тошкентингга жўна, бу ерда сенинг бизнес билан шуғулланишга ҳаққинг йўқ, кетмасанг хонавайрон қиламиз!» дея очиқчасига таҳдид кўрсата бошлади. «Тўрт-беш йил олдин қаерда эдинг, бу ерга озмунча меҳнат, маблағ сарфландими?» деган саволлар эса ҳар сафар жавобсиз қоляпти. Режаларим бир олам эди. «DEHQANABAD BIOGAZ»нинг биогаз техологияларини янада кенгайтириш, буни республика миқёсда ривожлантириш, шу ерда қуёш энергиясида ишловчи панеллар ишлаб чиқаришни йўлга қўймоқчи эдим. Бунинг учун ушбу йўналишда фаолият кўрсатаётган чет эл инвесторларини Деҳқонободга таклиф қилиш бўйича аниқ режаларим бор эди. Афсуски, маҳаллий аҳолининг ноқонуний ҳаракати ва Деҳқонобод тумани мутасаддиларининг лоқайдлигини кўриб, бугун қилган меҳнатим, сарфлаган маблағим, киритган инвестициямга жуда-жуда ачиниб кетяпман. Худди ишга Тошкентдан Янгийўлга қатнагандек, Қашқадарё йўлида беш йил умрим зир югуриш билан ўтди. Вазият шундай давом этаверса корхонам билан чет эллик шериклар ўртасида имзоланган экспорт шартномасини бекор қилишга мажбур бўламан. Деҳқонбоддаги бизнесим «синади» ва иш ўринларини йўқотаман. Агар коврак плантацияларим қўштирноқ ичидаги маҳаллий «тадбиркор»лар томонидан ноқонуний ўзлаштириладиган бўлса, мени Деҳқонободда қиладиган ишим қолмайди. Бу ерда бошқа бизнес билан шуғулланишимга ҳожат ҳам йўқ». Шу ўринда мулоҳаза: мамлакатимиз раҳбари деярли ҳар бир учрашув ва видеоселектор йиғилишларида элим, юртим деб тиним билмаётган тадбиркорларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, экспортни ошириш, инвестиция жалб қилишга алоҳида тўхталиб, маҳаллий ҳокимликлар олдига бу борада жиддий талаблар қўяётган бир пайтда Деҳқонобод туман ҳокимлигининг бундай хатти-ҳаракатини қандай изоҳлаш мумкин?! Аслида улар фойдаланилмаётган ерни меҳр бериб, бор маблағини сарфлаб, бугун мамлакат иқтисоди ва халқи учун фойда берадиган бир ҳудудга айлантирган, одамларни иш билан таъминлаб, фақат экспорт билан шуғулланаман деб турган тадбиркорнинг бошидан сув қуйиб ичиши керак эмасми?! Наҳот маҳаллий мутасаддилар ҳукуматнинг бугун энг устувор ва жиддий вазифа сифатида белгилаган экспорт ва аҳоли бандлигини таъмилаш сиёсатини тўғри англамаётган, англаса-да, Президентимизнинг бу борадаги қарор ва фармонлари ижросини таъминлашда сусткашликка йўқ қўяётганини тушунмаётган бўлса?! Ёки уларни «тепа»дан доимо кимдир туртиб туриши керакми?! Яқинда Яккабоғ тумани ҳамда Хоразмда юз берган нохуш ҳолатлар маҳаллий ҳокимликларнинг хурмача қилиқлари, яъни тадбиркор ва аҳолининг мурожаатлари эътиборга олинмай «зор қақшагани» оқибатида юзага келмадими?! Қачонгача касалнинг иситмасини яшириб яшаймиз?! Қашқадарё вилояти ҳокимлиги ҳамда Деҳқонобод туман мутасаддилари тошкентлик тадбиркорнинг ҳурматини жойига қўйиб, муаммосини ижобий ҳал қилиб беришига, керак бўлса, «PINNACLE WORLDWIDE EXIM» МЧЖ томонидан унга етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплашда ёрдам кўрсатиши, қолаверса, ишлайман деган тадбиркорнинг эркин фаолият юритишига зарур шарт-шароит яратиб беришига ишонгимиз келяпти... Ким, қаерда фаолият юритишдан қатъи назар, ҳамманинг мақсади битта. Аввало, ҳалол йўл билан даромад топиб, бу орқали одамларнинг корига яраш, мамлакат иқтисоди ривожига муносиб ҳисса қўшишдир. Равшан Маҳмудов, журналист