Дмитрий Семенов: Дьон олоҕо тупсарын туһугар
£рөспүүбүлүкэ үрдүнэн биэс-алта сыллааҕыта куораттары, бөһүөлэктэри, нэһилиэктэри тупсаран оҥорууга болҕомто ууруллан анал бырайыак үлэлээбитэ. Ол түмүгэ хайдаҕа-туга киһи хараҕар тута быраҕыллар. Ол курдук, куораттарбыт, бөһүөлэктэрбит, нэһилиэктэрбит тас көстүүлэрэ биллэрдик тубуста. Билигин аны национальнай бырыактары олоххо киллэрии саҕаланна. Бу манна быһаччы кыттыһан үлэлии сылдьар норуодунай дьокутаат, Ил Түмэн тутууга, сокуоҥҥа, сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа уонна олорор-дьиэ хаһаайыстыбатын, энергетикаҕа сис кэмитиэттэрин чилиэнэ, Ил Түмэҥҥэ “БИИР НЬЫГЫЛ АРАССЫЫЙА” баартыйа фракциятын салайааччытын солбуйааччы Дмитрий Александрович Семеновтыын ити тиэмэҕэ кэпсэттибит.
— Үтүө күнүнэн, Дмитрий Александрович! Национальнай бырайыактары тустарынан кэпсэтиэх. Тупсаран оҥоруу бырагыраамата аны национальнай бырайыак быһыытынан ылыныллан үлэлээн эрэр.
— Билигин национальнай бырайыактары үлэлэтии күүскэ бара турар. Манна хас биирдии “БИИР НЬЫГЫЛ АРАССЫЫЙА” баартыйа Ил Түмэҥҥэ фракциятын 45 чилиэнэ бары кэмитиэттэригэр сыһыарыллыбыт хайысхаларынан ылсан үлэлии сылдьаллар. Тутууга уонна олох-дьиэ хаһаайыстыбатын кэмитиэтэ “Жилье и городская среда” национальнай бырайыагы олоххо киллэриигэ кыттаһан үлэлиир. Бырайыак чэрчитинэн, хас биирдии эбийиэккэ сөптөөх үп-харчы көрүллэрин, тутуу үлэтэ барарын хонтуруоллуубут. Манна даҕатан этэр буоллахха, саахалланар туруктаах эргэ дьиэлэртэн көһөрүү бырагыраамаҕа Саха сиригэр хаһан да бэриллибэтэх элбэх үп-көрүллэн эмиэ дьон олоҕун тупсарынарыгар бары өттүнэн көдьүүстээх үлэ ыытылла турар. Бу үп көрүллэригэр өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана уонна бырабыылыстыбата элбэх үлэни ыытан быйыл ситиһилиннэ. Кылгастык эттэххэ, бу бырагыраама 2025 сылга диэри үлэлиир, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 204 муниципальнай тэриллиини хабар, барыта 61 тыһ киһи баар, дьон олорор 1 мөл 200 кв. м. иэннээх дьиэ тупсарыллан оҥоһуллуохтаах. Бу маннык киэҥ далааһыннаах үлэҕэ федеральнай бүддьүөттэн 60 млрд 142 мөл солк. уонна өрөспүүбүлүкэттэн 611 мөл. солк көрүлүннүлэр. Манна биһиги фракциябыт дьокутааттара тустаах министиэристибэни кытта тиһигин быспакка ситимнээхтик үлэлии олоробут.
Тупсаран оҥорууга төннөр буоллахха, бырайыак өрөспүүбүлүкэҕэ үрдүнэн хаһыс да сылын үлэлиир. Билигин таһыма өссө үрдээн национальнай бырайыак буолла. Бу национальнай бырайыак быһыытынан сайдарыгар, инникилээх буоларыгар “¥түө дьыала” хамсааһын” төһүү күүһүнэн буолбута. Маннык хабааннаах бырайыактары өрөспүүбүлүкэбит эрдэ саҕалаабыта үчүгэй өрүттэрдээх. Итинтэн салгыы аны нэһилиэктэри тупсаран оҥоруу бырайыагынан улахан, элбэх үлэ ыытыллыбытын бары көрө-истэ сылдьабыт.
Бу бырайыактар барылара дьон олоҕо тупсарын туһугар ананаллар. Бары билэрбит курдук, билигин үгүс киһи күннээҕи тугу гыныахтааҕа биир уонна биллэр. Ол эбэтэр, үлэ — дьиэ, дьиэ — үлэ диэн. Анал ыйытык түмүгүнэн дьон оҕолор оонньуулларыгар анал сирдэр, сынньанар, олорон ааһар былааһаккалар суохтарын ыйбыттар этэ. Ол аата дьон киэһэ үлэлэрин кэнниттэн сынньанан ааһар сирдэрэ ордук хото оҥоһуллуохтаахтар.
Былырыын тыа сиригэр элбэх үлэ барбыта. Холобур, Бүлүү куоракка паарка саҥардыллыбыта, ол иннинэ Покровскайга. Чурапчыга, £лөөҥҥө, Майаҕа, Ытык Күөлгэ, Бэрдьигэстээххэ дьон сынньанар тэлгэһэлэрэ тупсарыллыбыттара.
Быйыл эмиэ нэһилиэктэр бырайыактарын оҥорон сайаапкалаан, үп ылан олороллор. Барыта 300-тэн тахса мөл. солк бырайыак үлэҕэ киириэхтээх. Элбэхтэн аҕыйаҕы холобурдуур буоллахха, Ньурба куоракка паарка, Покровскайга набережнай тутуллуохтара. Бэрдьигэстээххэ “Эйэ” скверэ саҥардыллыахтаах. Бэрдьигэстээх сэлиэнньэтин дьаһалтатын хайҕыахха эрэ наада. Хас сыл аайы саҥаттан саҥа бырайыактары киллэрэн ситиһиилээхтик көмүскүүр. Быйылгы бырагыраамаҕа Баатаҕай, Уус-Майа, Хаандыга, Бороҕон, £ймөкөөнтөн Томтор, Мэҥэ Хаҥаластан Хара дьаһалталара ситиһиилээхти кытыннылар. Бырайыактары оҥоруу, ситиһиилээктиккөмүскээһин элбэх үлэттэн кыаллар. Ити ааттаммыт дьаһалталар үлэһиттэрин эҕэрдэлиибин уонна хаалбыт кэмҥэ ылыммыт былааннарын кэмигэр үмүрүтэллэригэр баҕарабын.
Соторутааҕыта “Тыа сирин территориятын сайыннарыы” диэн Ыйаах тахсыбыта. Бу чэрчитинэн, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр 3 млрд. солк үп-харчы тыырыллыахтаах. Манна тыа сирин нэһилиэктэрин тупсаран оҥоруу диэн хос бырагыраама баара махталлаах дьыала. Бу бырагыраамалары бэйэ-бэйэлэрин кытта ситимнээн дьүөрэлэһиннэртээн үлэ бара турар. Оччоҕуна нэһилиэктэр икки сиртэн үбүлэнэн өссө киэҥ далааһыннаах үлэни ыытыахтара.