„Ова не е телевизијата што ја сакаме“: Петиција, протести и медиумска одговорност

Деветти ден по ред, студентите ги блокираат зградите на Радио телевизија Србија (РТС) во Таковска и Кошутњак, барајќи распишување на нов конкурс за членови на Советот на Регулаторното тело за електронски медиуми (РЕМ).

Иако физички ги држат зградите „под клуч“, велат дека клучот не е кај нив.

„Клучот за отклучување на влезот во зградите на РТС е всушност во рацете на Комитетот за култура и информации на Националното собрание. Со својата неактивност, парламентарниот комитет ги блокира и РЕМ и РТС од непречено функционирање“, изјавија студентите на 22 април во објава на социјалната мрежа Инстаграм, која служи како нивен официјален канал за обраќање до јавноста.

Соопштението е исто така покана за потпишување петиција за објавување нов конкурс за избор на членови на РЕМ.

Петицијата ја покренаа вработените во РТС собрани околу групата „Нашиот протест“, која ги вклучува дел од вработените во јавниот сектор кои ги поддржуваат студентите сè додека не се исполнат нивните барања.

Првата следна можност за „отклучување“ ќе биде во понеделник, 28 април.

Невена Ѓуриќ, претседателката на Комисијата за култура и информации на Собранието на Србија, за тој ден закажа седница на Собранискиот комитет, на која ќе се одлучува за покренување на постапката за предлагање кандидати за избор на членови на Советот на РЕМ.

Претседателката на српскиот Парламент, Ана Брнабиќ, на 23 април, по закажувањето на седницата, изјави дека ги повикала студентите да ја прекинат блокадата на РТС, односно, како што изјави, да го запрат „теророт и малтретирањето на вработените во РТС што трае повеќе од 200 часа“.

Програмската шема на РТС е променетa

Во овој период, РТС емитува изменета програма, без вообичаените емисии. Информациите се сведени на емитување на серија снимени извештаи, без најавувач во студиото.

„Ова не е телевизијата што очекуваме да ја гледаме. Ни треба РТС што ќе нè информира за сè што се случува во оваа земја - непристрасно, надвор од влијанието на владата што ја принудува да емитува само она што ѝ одговара“, изјави за Радио Слободна Европа (РСЕ) Синиша Јаковљевиќ, потписник на петицијата.

Петицијата ја потпиша и Луана Јовановиќ, која за РСЕ изјави дека РТС „треба да изгледа сосема поинаку“.

„Да известува за тоа што се случува, ништо друго. Објективно, ако е можно.“

Објавувањето на нов конкурс за избор на членови на РЕМ беше едно од барањата на студентите кои се собраа пред зградата на Јавната служба на Србија на 14 април, незадоволни од известувањето на РТС за повеќемесечните протести и нивните сопствени барања.

РЕМ е независно тело кое се занимава со заштита на работата на електронските медиуми и правата на корисниците на нивните услуги. Составен е од девет члена, експерти, кои се избираат со мнозинство гласови од пратениците во Собранието на Србија.

Како алтернативен услов за прекин на блокадата, студентите го наведоа и укинувањето на Радио и телевизија на Србија како јавен сервис.

Студентите протестираат со месеци, барајќи одговорност за падот на бетонската настрешница на железничката станица во Нови Сад на 1 ноември 2024 година, кога загинаа 16 лица.

Во меѓувреме, портпаролката на Регулаторното тело за електронски медиуми (РЕМ), Оливера Зекиќ, зборуваше на провладината телевизија Пинк на 20 април.

Таа рече дека студентите не се компетентни да ги избираат членовите на тоа тело или да ја затворат Радио телевизија Србија и оцени дека не го познаваат законот и овластувањата на регулаторното тело.

„РЕМ не е некое врховно божество што испраќа дожд, ние не сме семоќни. Не можеме да ги исклучиме телевизорите, освен ако тие не го уништат уставниот поредок на земјата“, рече Зекиќ.

На претходното свикување на РЕМ, Зекиќ ја извршуваше функцијата претседател на Советот.

Хронологија на блокадата на РТС

Блокадите пред објектите на РТС се одвиваат мирно.

Во првите денови, имаше неколку контакти со полицијата и жандармеријата, во придружба на голем број вработени кои влегоа во РТС низ еден од страничните влезови на почетокот на блокадата на РТС.

На третиот ден од блокадата, на 16 април, се случи стампедо помеѓу полицијата и студентите и насобраните граѓани од друга страна.

Секој ден во 11:52 часот се одржува акцијата „16 минути молчење“ во спомен на жртвите од Нови Сад. Студентите организираат уметнички и музички претстави, а повремено повикуваат на тишина, како на пример на 18 април, христијанскиот празник Велики петок и на 22 и 23 април, во спомен на жртвите од бомбардирањето на РТС во 1999 година.

Ноќта помеѓу 22 и 23 април истата година, за време на бомбардирањето на НАТО, две ракети ја погодија зградата на Белградската телевизија во 02:06 часот наутро, додека се емитуваа вестите. Шеснаесет вработени беа убиени.

Ова не е прва блокада на РТС - претходно, на 10 март, студентите ја блокираа зградата на РТС, незадоволни затоа што новинарот ги нарече демонстрантите „толпа“. За време на тогашниот 22-часовен карантин, на вработените им беше дозволено да ја напуштат зградата, но не и да влезат.

„Постојат причини за незадоволство на студентите“, изјави за РСЕ Зоран Гавриловиќ, извршен директор на Бирото за социјални истражувања.

„РТС известува за моделот на работнички спортски игри. Го брише општествениот и политичкиот контекст во кој се одвиваат студентските активности. Извештаите се кратки, плитки и политички чисти“, истакнува тој.

Тој додава дека присуството на студентите и нивните претставници во програмата е минимално.

„РТС ги исполнува само минимумот на прифатливост“, вели Гавриловиќ.

Што велат новинарските здруженија?

Марија Бабиќ од Независното здружение на новинари на Србија (НУНС) истакнува дека доколку јавниот сервис известуваше во согласност со законот и својата функција, граѓаните на Србија би биле вистинито, целосно и навремено информирани за општествените и политичките теми, што би придонело за развој на слободното и критичко размислување.

„Исто така, ќе слушнеме плурализам на мислења и непристрасен поглед на важни теми, а не само обично пренесување информации без контекст, што често е случај на РТС“, вели Бабиќ.

Друга новинарска организација во Србија, Здружението на новинари, веднаш по блокадата на РТС објави дека изразувањето незадоволство од работата на јавните служби, вклучително и протестот, е легитимно, но исто така ја осуди блокадата, наведувајќи дека секое попречување на работата на новинарите е неприфатливо.

„Здружението на новинари на Србија (ЗНС) протестира против новата блокада на влезот во Радио-телевизија Србија и Радио-телевизија Војводина и ги повикува студентите и граѓаните да им овозможат на вработените во јавните служби и гостите на програмата да работат и да доаѓаат на работа без пречки“, се вели во соопштението.

РТС не одговори на прашањата на РСЕ.

На веб-страницата на јавниот сервис е наведено дека блокирањето е нелегално, дека програмата се емитува со големи напори на вработените и дека тие поднеле кривична пријава против невладината организација и побарале реакција од меѓународни организации.

За министерството за информации, блокадата е „неприфатлива“

Ниту Министерството за информации за РСЕ не ги коментираше блокадите.

Министерот Борис Братина изјави, како што објави РТС, дека блокадата е неприфатлива, дека на новинарите не треба да им се спречува да работат и дека барањата на студентите се политички мотивирани. Тој исто така рече дека изборот на членови на РЕМ „нема никаква врска со јавна служба“.

Аналитичарите го оспоруваат тоа тврдење.

„РЕМ е клучен актер. Според законот, тој надгледува дали медиумите известуваат вистинито, целосно и навремено“, вели Гавриловиќ.

Според Законот за јавни медиумски услуги, членовите на Управниот одбор на РТС ги назначува РЕМ, кој потоа го назначува Програмскиот совет и раководството на јавниот сервис.

Марија Бабиќ потсетува дека РЕМ има значајно влијание врз работата на РТС и дека јавниот сервис поднесува годишен извештај за својата работа до РЕМ.

„За жал, РЕМ не функционира непристрасно со години. Процесот на избор на нови членови на Советот на РЕМ е проследен со нерегуларности и политички притисоци. Актуелната политичка ситуација не влева доверба дека изборот ќе биде легален, ниту дека новите членови ќе ги извршуваат своите должности правилно“, вели Бабиќ.

Мандатот на сегашните членови на РЕМ истече на 4 ноември 2023 година. Конкурсот за нови членови не е објавен. Седум кандидати оттогаш ги повлекоа своите кандидатури, тврдејќи дека процесот бил нелегален.

РЕМ со години е мета на критики за толерирање на кршење на медиумските правила и недостиг на надзор, вклучително и за време на изборните кампањи.

РТС се повикува на истражувањето на Бирото за социјални истражувања, во кое се наведува дека најмногу му веруваат граѓаните над 60 години, со средно и пониско образование, претежно јужно од Белград.

Јавниот сервис се финансира од претплати и реклами и иако формално не се потпира на буџетски средства, не е јасно дали всушност ги добива.

Според финансискиот извештај за 2024 година, РТС имал вкупен приход од околу 135 милиони евра, од кои повеќе од еден милион евра биле евидентирани како „други деловни приходи“- без објаснување дали ова вклучува државна помош.

РТС ја заврши годината со загуба од околу 2,6 милиони евра.