Μία, δύο, τρεις, πολλές μεταπολιτεύσεις

Πενήντα χρόνια από τη Μεταπολίτευση και διάρκειας πενήντα ετών που συζητούμε γι’ αυτήν, ποτέ δεν θα συμφωνήσουμε πότε αρχίζει και πότε τελειώνει. Γιατί ναι μεν ήταν εποχή μετάβασης και νέων ορίων, αλλά το σχήμα της για κάθε έναν από εμάς περικλείει κάτι άλλο ή αφήνει έξω κάτι το κάθε ερμηνευτικό εργαλείο. Για ορισμένους μάλιστα με τρόπο διασταλτικό η Μεταπολίτευση ταυτίζεται με την Γ’ Ελληνική Δημοκρατία, όρο επινοημένο από τον αείμνηστο Ηλία Νικολακόπουλο στα ελληνικά πράγματα, ενώ κάθε φορά που ορισμένοι πάλι ομνύουν στο τέλος της Μεταπολίτευσης θεωρούν πως έτσι κάνουν κριτική και σε μια περίοδο υπερβολών που την πληρώνουμε από το 2010 και μετά (sic).

Αλλοι πάλι την οριοθετούν μόνον στην πρώτη φάση της μετάβασης μετά την τραγική τουρκική εισβολή στην Κύπρο με τους δύο Αττίλες και με ένα είδος αποκατάστασης του πολιτεύματος μέχρι την τομή του 1981 που βάθυναν οι κατακτήσεις και φτιάξαμε ένα σχήμα πραγματικής και όχι ασθενικής Δημοκρατίας. Αλλοι μέχρι το 1989 ή μέχρι το 2010 και τη μνημονιακή υπαγωγή. Το θέμα όμως δεν είναι τόσο το πότε αλλά το πώς. Κι εδώ χωρούν αντιθέσεις, διαπάλες, αλλά και πολλαπλοί ριζοσπαστισμοί. Για ένα μέρος της κοινωνίας απ’ το 1974 και μετά δεν έπαψε να υπάρχει η αιτία των κοινωνικών διεκδικήσεων, αναπτύχθηκε μεγάλο απεργιακό κίνημα, υπήρξαν μέχρι και νεκροί στη Μεταπολίτευση λόγω κοινωνικών αγώνων. Βεβαίως κανείς δεν λέει πως ήταν ίδιο το περιβάλλον αγώνων επί χούντας και επί ενός δημοκρατικού πλαισίου.

Οσο οξείς ήταν οι αγώνες μετά το 1974 και όσο κατά καιρούς ήταν μεγάλη η καταστολή, τα όσα αναπτύχθηκαν απλώς βάθυναν τις δημοκρατικές τομές ή συνδιαμόρφωσαν έναν χώρο διάδρασης και επιρροής της παρέμβασης του λαού. Υποχώρησε και ευτυχώς ένα είδος επενέργειας του κράτους της εθνικοφροσύνης και της μισαλλοδοξίας παρά τα σταγονίδια που επιβίωναν. Η ίδια πάντως η περιοδολόγηση που επιχειρούν διαπρεπείς επιστήμονες έχει ενδιαφέρον και ίσως απαντά σε πολλά, στις διαβαθμίσεις, στις αντιθέσεις, στις αντιφάσεις και το κεκτημένο μετά το 1974 στην Ελλάδα.

Ο Γιάννης Βούλγαρης, για παράδειγμα, αναγνωρίζει δύο διαφορετικές περιόδους: την πρώτη, της μετάβασης από τον αυταρχισμό στη Δημοκρατία (1974-81) και τη δεύτερη στον «νότιο ευρωπαϊκό σοσιαλισμό» (1981-90), διαβάζω στην πολύ καλή έρευνα του Βασίλη Λιόση «Μισός Αιώνας από τη Μεταπολίτευση» (εκδ. ΚΨΜ). Και πολιτισμικά απασχολεί η εποχή αλλά μάλλον υποτιμάται από πολλούς η επέλαση ενός ελαφρολαϊκού προτάγματος. Αλήθεια, ρωτήστε έναν εξηντάρη σήμερα αν άκουγε βασικά Λευτέρη Πανταζή ή πολιτικό τραγούδι την εποχή του 1975-1990. Από πολλούς επίσης υποτιμάται πως η Μεταπολίτευση οφείλεται στο κόστος χιλιάδων συνανθρώπων μας και στην πίστη στη Δημοκρατία και δεν ήταν ένα άχρονο σχήμα επιδοτήσεων και βαλκανισμού με ολίγη από ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς. Θα επανέλθουμε.