40+1 ερωτήσεις – απαντήσεις για τη μεγάλη απειλή

Η ανομβρία της τελευταίας διετίας, ο υπερτουρισμός, η κατάχρηση του νερού και οι απώλειες από τα παλαιωμένα δίκτυα έχουν στερέψει τους υδάτινους πόρους, με συνέπεια πολλές περιοχές στην Ελλάδα να εκπέμπουν σήμα κινδύνου

Το φάντασμα της λειψυδρίας που τρομοκρατούσε τον κόσμο στα τέλη της δεκαετίας του ’80 με αρχές του ’90 φαίνεται πως επέστρεψε και όλα δείχνουν πως έχει σκοπό να μείνει για αρκετό καιρό. Στο μεταξύ, ο συναγερμός για τον κίνδυνο λειψυδρίας έχει χτυπήσει και ήδη έχουν αρχίσει τα σχέδια και οι παρεμβάσεις για να μην πούμε το νερό νεράκι. «ΤΑ ΝΕΑ» μέσα από 40+1 ερωτήσεις – απαντήσεις δίνουν όλες τις πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατεί σε όλη την Ελλάδα, τα μέτρα που σχεδιάζονται να παρθούν, το πώς φθάσαμε ως εδώ, τα πράγματα που πρέπει να προσέξουμε κ.ά.

Πώς έχει η κατάσταση σε όλη τη χώρα;

Συνολικά 14 δήμοι της χώρας έχουν κηρυχθεί από τη γενική γραμματεία Πολιτικής Προστασίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Προβλήματα υπάρχουν, μεταξύ άλλων, σε Κρήτη (ορισμένοι δήμοι, όχι όλο το νησί), Σέριφο, Σίφνο, Λέρο, Πόρο, Σπέτσες, στον Δήμο Σάμης στην Κεφαλονιά καθώς και σε περιοχές στην Κόρινθο, την Αλεξανδρούπολη και την Ξάνθη.

Ποιες είναι οι πληγές που οξύνουν ακόμη περισσότερο το πρόβλημα της λειψυδρίας;

Είναι η κακοδιαχείριση των υδάτινων αποθεμάτων, η σπατάλη και οι απώλειες νερού στα δίκτυα.

Ποια όπλα βγάζει από τη φαρέτρα του το υπουργείο Περιβάλλοντος για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της λειψυδρίας;

Αντικατάσταση των παλιών δικτύων, ώστε να αποφευχθούν όσο γίνεται περισσότερο οι διαρροές του νερού, κατασκευή λιμνοδεξαμενών, μονάδες αφαλάτωσης, δημιουργία ισχυρότερων παρόχων υπηρεσιών ύδρευσης κ.ά.

Γιατί δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην προτεραιοποίηση των περιοχών που αντιμετωπίζουν πρόβλημα;

Επειδή, όπως λένε από το ΥΠΕΝ, κάθε περιοχή έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δεν μπορεί να εφαρμοστεί ένα ενιαίο μέτρο για όλες τις περιοχές που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με το νερό.

Ποιος θα τρέξει τα μέτρα;

Θα συσταθεί μια ομάδα task force από εκπροσώπους των συναρμόδιων υπουργείων, η οποία θα αναλάβει τον συντονισμό των απαιτούμενων έργων και να βρει και πρόσθετη χρηματοδότηση για την υλοποίηση των έργων.

Ποιο σχέδιο είναι υπό επεξεργασία αυτή τη στιγμή;

Η κατασκευή υβριδικών μονάδων παραγωγής ρεύματος με αιολικά, φωτοβολταϊκά, αντλησιοταμίευση και μονάδες αφαλάτωσης που θα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ρεύματος και γλυκού νερού για ύδρευση και άρδευση.

Πώς θα «τρέξει» αυτό το σχέδιο;

Οπως εξηγούν παράγοντες από το ΥΠΕΝ, η αντλησιοταμίευση θα χρησιμοποιείται τόσο για παραγωγή ενέργειας με υδροηλεκτρικούς στροβίλους, όσο και ως αποθήκη ενέργειας, καθώς τις ώρες που η ζήτηση της ενέργειας θα είναι χαμηλή και η παραγωγή από αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα θα υπερβαίνει την κατανάλωση, η περίσσια ενέργεια θα χρησιμοποιείται για την επιστροφή του νερού στον ανάντη ταμιευτήρα προκειμένου να ξαναχρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ρεύματος.

Υπάρχει προκήρυξη;

Η προκήρυξη των έργων αναμένεται το φθινόπωρο.

Τι γίνεται με τη χρηματοδότηση;

Εχει εξασφαλιστεί χρηματοδότηση 200 εκατομμυρίων ευρώ από το Ταμείο Απανθρακοποίησης, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού των έργων θα κατανέμεται στην κατασκευή πράσινων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής.

Γιατί δεν είναι ακόμη τελείως ξεκάθαρο το τοπίο σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό;

Επειδή, όπως λένε πηγές του ΥΠΕΝ, οι μελέτες θα δείξουν σε ποια σημεία και τι τεχνολογία θα εγκατασταθεί.

Κάτι πιο συγκεκριμένο;

Εάν δηλαδή θα είναι έργα ΑΠΕ και αφαλάτωσης, όπου ανάλογα με τη δυναμικότητα της αφαλάτωσης θα εγκατασταθούν δυο με τρεις ανεμογεννήτριες, ή ΑΠΕ – αντλησιοταμίευσης – αφαλάτωσης.

Πόσες μονάδες αφαλάτωσης λειτουργούν σήμερα στο Αιγαίο;

Σύμφωνα με στοιχεία από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, στο Αιγαίο λειτουργούν συνολικά 57 μονάδες αφαλάτωσης.

Η κατάσταση στα νησιά

Πώς είναι η κατάσταση στην Κρήτη;

Η φετινή χρονιά είναι η δεύτερη κατά σειρά με μειωμένες βροχοπτώσεις στην Κρήτη. Εχουν κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω λειψυδρίας, μεταξύ άλλων, οι Δήμοι Φαιστού, Βιάννου και Μινώα Πεδιάδος. Σε ό,τι αφορά το νερό άρδευσης, σοβαρά προβλήματα αντιμετωπίζει φέτος η πεδιάδα της Μεσσαράς, όπου εξαιτίας της διαχρονικής υπεράντλησης του υπόγειου υδροφορέα και της μη ύπαρξης ή λειτουργίας άλλων έργων υποδομής (π.χ. φράγμα Πλακιώτισσας, έργα εμπλουτισμού κ.λπ.) η πτώση στάθμης των γεωτρήσεων είναι ιδιαίτερα μεγάλη και έχουν ήδη εμφανιστεί προβλήματα στη λειτουργικότητά τους.

Στα Ιόνια Νησιά;

Οι αρμόδιες Αρχές έχουν επίσημη ενημέρωση για τον Δήμο Παξών. Η εικόνα έχει ως εξής: έχει μειωθεί σημαντικά ο όγκος του νερού στις δύο υδατοδεξαμενές που χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά με τις μονάδες αφαλάτωσης. Προβλήματα υπάρχουν και στην Κέρκυρα.

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ (σύμφωνα με την ενημέρωση που προέρχεται από 7 εκ των 15 παρόχων υπηρεσιών ύδατος)

Η κατάσταση στη Λήμνο;

Ο Δήμος Λήμνου ανέφερε προβλήματα, και για την επίλυσή τους σχεδιάζεται η ανόρυξη νέων γεωτρήσεων με τοποθέτηση δεξαμενών καθώς και η εγκατάσταση μιας μονάδας αφαλάτωσης. Ο ΤΟΕΒ Κοντιάς (Λήμνος) ενημέρωσε ότι τα αποθέματα νερού της λιμνοδεξαμενής Κοντιά είναι μειωμένα και το ποσοστό νερού έχει περιοριστεί στο 70%.

Στη Λέσβο;

Η ΔΕΥΑ Λέσβου ανέφερε ότι θα υπάρξει πρόβλημα σε κάποιους οικισμούς, το οποίο θα αντιμετωπιστεί με μεταφορά νερού και ανόρυξης νέων γεωτρήσεων.

Στη Σάμο;

Ο Δήμος Δυτικής Σάμου γνωστοποίησε ότι τα αποθέματα γεωτρήσεων και πηγών είναι μειωμένα σε σχέση με άλλες χρονιές.

Στη Χίο;

Ο Δήμος Χίου ενημέρωσε ότι αντιμετωπίζει πρόβλημα επάρκειας αποθεμάτων και γίνονται περιοδικές διακοπές.

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ (με βάση την ενημέρωση που υπάρχει στο ΥΠΕΝ από 6 εκ των 34 παρόχων ύδατος)

Στην Αμοργό;

Ο Δήμος Αμοργού έχει κάνει γνωστό ότι έχει μειωθεί σημαντικά η παροχή των γεωτρήσεων και κατά συνέπεια τα αποθέματα νερού στους οικισμούς που αυτές εξυπηρετούν, είτε αποκλειστικά (οικισμοί περιοχής Κάτω Μεριάς) είτε σε συνεργασία με μονάδες αφαλάτωσης (Χώρα, Κατάπολα).

Στην Ανδρο;

Στον Δήμο Ανδρου ορισμένες γεωτρήσεις ή πηγάδια δεν επαρκούν για την κάλυψη των αιχμών του καλοκαιριού.

Στην Ιο;

Ο Δήμος Ιητών ανέφερε ότι η λιμνοδεξαμενή περιοχής Μυλοπότα, η οποία αποτελεί τον μοναδικό ταμιευτήρα νερού χρήσης για την τροφοδοσία του δικτύου ύδρευσης του νησιού, παραμένει απολύτως κενή.

Στην Κάρπαθο;

Ο Δήμος Καρπάθου έκανε γνωστό πως αντιμετωπίζει έντονα φαινόμενα λειψυδρίας και προσπαθεί να διασφαλίσει επάρκεια νερού στον μόνιμο πληθυσμό και να καλύψει τις υψηλές ανάγκες το καλοκαίρι. Η έντονη τουριστική ανάπτυξη σε συνδυασμό με το πεπαλαιωμένο δίκτυο υδροδότησης έχουν οδηγήσει σε έλλειψη ύδατος και σε διακοπές υδροδότησης ειδικά κατά τη θερινή περίοδο. Ο δήμος την περίοδο Αύγουστος 2021 – Μάρτιος 2024 αντιμετώπισε 1.200 βλάβες στο δίκτυο υδροδότησης, ενώ κάποιες γεωτρήσεις λόγω παλαιότητας είναι εκτός λειτουργίας.

Στην Πάρο;

Ο Δήμος Πάρου λόγω της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αντιμετωπίζει αύξηση της ζήτησης νερού σε ποσοστό 12%-14% ετησίως. Η ζήτηση καλύπτεται σε ποσοστό 80% από γεωτρήσεις και 20% από αφαλατώσεις. Οι στάθμες των γεωτρήσεων είναι σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα και υπάρχουν ενδείξεις υποβάθμισης της ποιότητας αυτών.

Στη Σέριφο;

Ο Δήμος Σερίφου έχει δηλώσει εξάντληση των υδατικών αποθεμάτων, τόσο του υδροφόρου ορίζοντα όσο και της υδατοδεξαμενής (φράγματος) στη θέση Στενό. Η παραγωγικότητα των γεωτρήσεων είναι ελάχιστη.

Σε κίτρινο συναγερμό ήδη η Αττική

Πώς έχει η κατάσταση στην Αττική;

Σε επίπεδο αποθεμάτων νερού η Αττική βρίσκεται ήδη σε κίτρινο συναγερμό (σ.σ.: η διαβάθμιση είναι κίτρινος, πορτοκαλί, κόκκινος), ύστερα από την παρατεταμένη ανομβρία των τελευταίων δύο ετών, την έλλειψη χιονοπτώσεων και τη συνεχιζόμενη ξηρασία.

Πόσο διαρκούν τα αποθέματα νερού;

Τα αποθέματα νερού στους ταμιευτήρες αρκούν για τα επόμενα δυόμισι χρόνια αν δεν βρέξει καθόλου.

Οσο νερό μπαίνει τόσο βγαίνει;

Ναι. Η Αττική καταναλώνει περίπου 400 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού τον χρόνο και με τα έργα, τα οποία έχουν γίνει τις προηγούμενες δεκαετίες, και τον Μόρνο και τον Εύηνο ουσιαστικά όσο νερό μπαίνει στους ταμιευτήρες τόσο νερό βγαίνει.

Η κατάσταση σε νούμερα;

Τον Σεπτέμβριο του 2022 οι ταμιευτήρες  είχαν 1,1 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, 1.100 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Αντί να μείνουν σταθερά στο τέλος της επόμενης υδρολογικής περιόδου, δηλαδή τον Σεπτέμβριο του 2023, μειώθηκαν στα 950 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Δηλαδή χάσαμε 150 εκατομμύρια.

Τι μέτρα έχουν παρθεί από την ΕΥΔΑΠ;

Ενεργοποιήθηκε η άντληση νερού από την Υλίκη και ξεκίνησε η λειτουργία 17 γεωτρήσεων στη Μαυροσουβάλα.

Τι συνεισφέρουν αυτά τα μέτρα;

Θα συνεισφέρουν περίπου 300.000 κυβικά μέτρα την ημέρα συμπληρώνοντας το βασικό υδατικό σύστημα Εύηνου – Μόρνου.

Υπάρχει επάρκεια νερού στην Υλίκη;

Και εδώ έχουν μειωθεί τα αποθέματα.

Εξετάζονται άλλα εναλλακτικά σενάρια από την ΕΥΔΑΠ;

Nαι, σε περίπτωση που συνεχιστεί η ανομβρία, ώστε να εφαρμοστούν εντός των επόμενων 3-4 ετών.

Ποια είναι αυτά;

Αφορούν την ένταξη νέων ταμιευτήρων στο υδροδοτικό σύστημα (για παράδειγμα παραποτάμους του Αχελώου λίγο πιο μακριά από τον Εύηνο), τον εμποτισμό του υπόγειου υδροφορέα με ανακυκλωμένο νερό από τα Κέντρα Επεξεργασίας Λυμάτων (Ψυττάλεια, Θριάσιο), την αφαλάτωση, αλλά και την εκμετάλλευση βρόχινων υδάτων σε υποδομές συγκέντρωσης ομβρίων.

Ποιο είναι το εκτιμώμενο κόστος για αυτές τις παρεμβάσεις;

Το κόστος εκτιμάται σε 400 εκατομμύρια ευρώ για τις μεσοπρόθεσμες δράσεις και από  500 έως 700 εκατομμύρια ευρώ για το σύνολο των παρεμβάσεων.

Τι θα γίνει με τις αντικαταστάσεις παλαιών δικτύων, προκειμένου να περιοριστούν οι διαρροές υδάτων;

Ο σχεδιασμός προβλέπει για την ερχόμενη πενταετία πρόγραμμα μαζικής αντικατάστασης.

Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε σήμερα;

Εχουν ολοκληρωθεί οι διαγωνιστικές διαδικασίες και αναμένεται η εκκίνηση των έργων που περιλαμβάνουν 480 χιλιόμετρα αγωγών δευτερεύοντος και τριτεύοντος δικτύου καθώς και εξυγίανση/αντικατάσταση περίπου 150.000 υδρομετρητών ακινήτων.

Εχει μειωθεί η έκταση της τεχνητής λίμνης του Μόρνου;

Ναι. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην ιστοσελίδα climatebook. gr, στις αρχές του περσινού χρόνου  η συνολική έκταση της επιφάνειας της λίμνης ήταν περίπου 16,5 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ στις 26 Ιουνίου 2024 υπολογίστηκε σε περίπου 12,8 τετραγωνικά χιλιόμετρα (!). Σύμφωνα πάντα με τα ίδια στοιχεία, την προαναφερόμενη χρονική περίοδο η έκταση της λίμνης είναι κατά 15%-20% συρρικνωμένη σε σχέση με την μέση τιμή από το 2010.

Οι επιπτώσεις στους ανθρώπους και το μοντέλο παραγωγής τροφίμων

Το πρόβλημα της λειψυδρίας αφορά μόνο την Ελλάδα;

Οχι. Σήμερα 2,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό με ασφαλή διαχείριση.

Γιατί έχει γίνει τόσο πολύπλοκη η κατάσταση;

Η κατάσταση σε σχέση με το νερό – τόσο αυτό που προορίζεται για ύδρευση όσο και για άρδευση – έχει γίνει ιδιαίτερα περίπλοκη εξαιτίας των καταστροφικών επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης και των ακραίων καιρικών φαινομένων. Πλέον, οι ξηρασίες είναι επαναλαμβανόμενες και τα πρότυπα βροχοπτώσεων απρόβλεπτα. Την ίδια ώρα, αυξάνεται η θερμοκρασία με αποτέλεσμα αυξημένες απαιτήσεις σε νερό.

Μήπως η χρήση γλυκού νερού στη γεωργία επιδεινώνει το πρόβλημα;

Η άρδευση είναι απολύτως αναγκαία για τη γεωργία. Ομως, κατά τους ειδικούς, σήμερα η χρήση του γλυκού νερού στη γεωργία είναι σπάταλη και εξαιρετικά μη βιώσιμη. Το 1/4 των καλλιεργειών στον κόσμο είναι αρδευόμενες. Και το 1/3 των αρδευόμενων καλλιεργειών αντιμετωπίζει εξαιρετικά υψηλό υδατικό στρες.

Δηλαδή θεωρούν από τους βασικούς παράγοντες της λειψυδρίας τη γεωργία;

Ναι. Και το βασικό επιχείρημά τους είναι πως το 70% του νερού που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος χρησιμοποιείται στην παραγωγή τροφίμων (άρδευση των καλλιεργειών και σίτιση των ζώων). Μάλιστα, επικαλούνται και δυο βασικά στοιχεία που δείχνουν με μεγαλύτερη ακρίβεια το μέγεθος του προβλήματος: το 41% ​​της συνολικής γεωργικής χρήσης νερού προορίζεται για την παραγωγή ζωοτροφών, ενώ το 1/5 του γλυκού νερού που χρησιμοποιείται στη γεωργία προορίζεται για την παραγωγή ζωοτροφών και όχι τροφής για τους ανθρώπους.