Ογδόντα χρόνια
«Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών». Ακολουθεί η ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. «Αναγγέλλομεν εις τον ελληνικόν λαόν ότι αι Αθήναι στέλνουν τον πρώτο ελεύθερο χαιρετισμό. Σας μιλούν αι ελεύθεραι Αθήναι. Αναγγέλλομεν εις τον κόσμον ολόκληρον ότι αι Αθήναι ελευθερώθηκαν». Ακολουθεί αντίστοιχο μήνυμα στα Αγγλικά όπου, επιπροσθέτως, γίνεται αναφορά στα «βουλγάρικα τσακάλια» και εκφράζονται οι ευχαριστίες στους Βρετανούς, Καναδούς, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς στρατιώτες. Και μετά, ο Εθνικός Υμνος του Ηνωμένου Βασιλείου.
Αυτό ήταν το μήνυμα που άκουσαν οι Αθηναίοι, σαν αύριο, πριν από ογδόντα χρόνια. Υστερα από 1.264 ημέρες γερμανικής κατοχής (που μεταφράζεται σε 1.264 ημέρες φόβου, πείνας, εξαθλίωσης, βασανιστηρίων και εκτελέσεων) η πρωτεύουσα ήταν ελεύθερη. Είχε προηγηθεί, παρουσία του στρατιωτικού διοικητή της Νότιας Ελλάδας Χέλμουτ Φέλμι, η υποστολή της σβάστικας από την Ακρόπολη και κατάθεση στεφάνου στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη (το οποίο, μόλις αποχώρησε το άγημα, οι Αθηναίοι ποδοπάτησαν). Και ύστερα, οι δρόμοι γέμισαν με κόσμο που πανηγύριζε, με χαμογελαστά πρόσωπα, με ιαχές, τραγούδια και συνθήματα. Ανθρωποι που γιόρταζαν την απελευθέρωση της πόλης τους χωρίς να γνωρίζουν, παγιδευμένοι στην τραγική ειρωνεία της Ιστορίας, ότι ήδη μετρούσαν αντίστροφα για τη δραματική εξέλιξη που θα έκοβε την Αθήνα στα δύο, θα έσπερνε τον διχασμό και το εμφύλιο μίσος, θα καλλιεργούσε την προδοσία στην πιο αποκρουστική εκδοχή της, θα σκότωνε ανθρώπους – ακόμη και μέσα στο σπίτι τους, από αδέσποτες σφαίρες – και, τελικά, θα είχε πολλά περισσότερα θύματα απ’ όσα, σε αντίστοιχο διάστημα, η γερμανική Κατοχή.
Θεωρώ ότι, εκείνες τις ημέρες, υιοθετήσαμε, και μάλιστα με υπερηφάνεια τον ρόλο του χρήσιμου ηλίθιου ώστε να εξυπηρετηθούν κάποιες καθοριστικές κινήσεις στη διεθνή σκακιέρα. Ενας κόσμος που αποδείχθηκε ανώριμος στο να διαχειριστεί την ελευθερία του ή, έστω, να μη «μασήσει» με κελεύσματα που, τελικά, μόνο σε όφελος του λαού δεν ήταν. Και έτσι, εφέτος έχουμε δύο «στρογγυλές» επετείους με απόσταση πενήντα ημερών η μία από την άλλη. Ογδόντα χρόνια από την απελευθέρωση της Αθήνας και ογδόντα από τα Δεκεμβριανά.
«Ε και τι έγινε;» μπορεί να πουν κάποιοι. «Σιγά τις επετείους». Και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα. Η Αθήνα έζησε πολύ σκληρά τη γερμανική κατοχή. Με αγώνες και μάρτυρες που ενέπνευσαν τους σπουδαίους ποιητές και λογοτέχνες μας. Οι Αθηναίοι βίωσαν με ενθουσιασμό την απελευθέρωση και, στη συνέχεια, τη βία των εμφύλιων μαχών, των εκρήξεων, των εκτελέσεων μέσα στην πόλη. Και επειδή τα εθνικά τραύματα δεν αποθεραπεύονται με τη σιωπή, θεωρώ ότι, σήμερα, στην πόλη δεν υπάρχουν επίσημα και σημαντικά «θησαυροφυλάκια μνήμης» για εκείνη τη δεκαετία. Ενα μουσείο χωρίς κομματικό καπέλωμα, μνημεία και αναφορές σε εκείνα τα σημεία της πρωτεύουσας που γράφτηκε τότε η Ιστορία. Και όποιος ξεχνάει την Ιστορία είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει. Κλισέ πια η γνωστή φράση του Τζορτζ Σανταγιάνα αλλά, στην προκειμένη περίπτωση, ισχύει απόλυτα.
Εκείνη τη μέρα
«Ηταν ένα κάρο φορτωμένο νέους και νέες που ξεφωνίζανε. Στο άλογο που τραβούσε το κάρο καθότανε καβάλα μια γυναίκα μελαχρινή σαν γύφτισσα που είχε στο κεφάλι και στους ώμους ένα σάλι επαναστατικά κατακόκκινο. Φορούσε κίτρινο φουστάνι κι είχε διάφορα χαϊμαλιά στο στήθος, κρατούσε μια ελληνική σημαιούλα και ξεφώνιζε τραγουδώντας: “Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη…”. Μια παρέα μάγκες γυρίζανε με ένα χαρτονένιο Χίτλερ κρεμασμένο σε ένα κοντάρι και φωνάζανε ρυθμικά “Εμπατίρησε” (καινούργια λέξη argot). Πολλά τραμ και καμιόνια ανεβοκατέβαιναν τους κεντρικούς δρόμους φορτωμένα παιδιά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που φωνάζανε συνθήματα των οργανώσεών τους. Είδα και μια παρέλαση πιτσιρίκων με ξύλινα τουφέκια, του “παιδικού μετώπου” του ΕΑΜ». Ετσι περιγράφει ο συγγραφέας Γιώργος Θεοτοκάς στα «Τετράδια Ημερολογίου» (Εκδόσεις Εστία) εκείνη την ημέρα.
Ωστόσο, η Μαρίνα Καραγάτση και ο Δημήτρης Τσούτσης, που έζησαν (οκτώ ετών εκείνη και δώδεκα εκείνος) από πρώτο χέρι την απελευθέρωση της Αθήνας, μου είχαν πει πως αυτό που θυμούνται πιο έντονα από εκείνη την ημέρα ήταν η σύγχυση καθώς, παιδιά ακόμη, θεώρησαν ότι επρόκειτο για μια παγίδα των Γερμανών.
- Πριν φύγουν οι Γερμανοί, θέλησαν
να καταστρέψουν υποδομές της Αθήνας
όπως το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής στο
Κερατσίνι
- Το οποίο σώθηκε
χάρη στη σθεναρή αντίσταση
μαχητών του ΕΑΜ.
Ανάμεσά τους οι ποδοσφαιριστές του
Ολυμπιακού Νίκος Γόδας και Ανδρέας
Μουράτης