Τα Βαλκάνια το 2025: Προκλήσεις, αδιέξοδα και προοπτικές
Το 2024, τα Δυτικά Βαλκάνια εξελίχθηκαν σε κομβικό σημείο γεωπολιτικών ελιγμών, με τις Βρυξέλλες να επαναφέρουν την ένταξη των χωρών της περιοχής υψηλότερα στην ευρωπαϊκή ατζέντα, με στόχο τη σταθερότητά τους.
Σημαντική πρόοδος σημειώθηκε στη διαδικασία ένταξης της Αλβανίας και του Μαυροβουνίου. Ωστόσο, η πορεία ένταξης της Σερβίας έχει παγώσει λόγω της φιλορωσικής της στάσης και η πρόοδος της Βόρειας Μακεδονίας παραμένει στάσιμη εξαιτίας των διμερών ζητημάτων με τη Βουλγαρία.
Το 2025, η πορεία της Βόρειας Μακεδονίας προς την ένταξη στην ΕΕ θα είναι καθοριστική. Η κυβέρνηση του Χρίστιαν Μίτσκοσκι καλείται να ξεπεράσει το τρέχον αδιέξοδο προωθώντας την απαραίτητη συνταγματική μεταρρύθμιση, η οποία θα ικανοποιήσει το αίτημα της Βουλγαρίας για αναγνώριση βουλγαρικής μειονότητας. Οι Βρυξέλλες έχουν ξεκαθαρίσει ότι αυτό αποτελεί αναγκαίο βήμα προκειμένου τα Σκόπια να προχωρήσουν προς τη δεύτερη διακυβερνητική διάσκεψη και να ανοίξουν την πρώτη δέσμη κεφαλαίων των διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, η κυβέρνηση της Βόρειας Μακεδονίας διστάζει να προχωρήσει σε περαιτέρω μεταρρυθμίσεις χωρίς ουσιαστικά κίνητρα από την πλευρά της ΕΕ. Πιθανότατα ο Μίτσκοσκι θα αναζητήσει στρατηγικές συνεργασίες με ηγέτες όπως ο ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν και ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, για να τις αξιοποιήσει ως μοχλό πίεσης απέναντι στις Βρυξέλλες. Πιθανές είναι και οι διπλωματικές εντάσεις με την Ελλάδα το 2025, ανάλογα με τη στάση των Σκοπίων όσον αφορά την τήρηση της Συμφωνίας των Πρεσπών. Επιπλέον, η αμφισβητούμενη συνταγματικότητα ενός αμφιλεγόμενου νόμου για τις μειονοτικές γλώσσες θα αποτελέσει πρόκληση για την κυβέρνηση και θα μπορούσε να προκαλέσει πολιτική αστάθεια και κοινωνικές αναταραχές.
Η Αλβανία προετοιμάζεται για ένα εκλογικό έτος που πιθανότατα θα διατηρήσει το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Εντι Ράμα στην εξουσία. Τον Οκτώβριο του 2024, η Αλβανία πέτυχε ένα σημαντικό ορόσημο, ανοίγοντας τα πρώτα κεφάλαια στις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ. Η χρονιά έκλεισε με θετικό πρόσημο με το άνοιγμα δύο κεφαλαίων ένταξης στην ΕΕ που σχετίζονται με την εξωτερική πολιτική. Ωστόσο, ο στόχος του Ράμα να ανοίξει όλα τα κεφάλαια μέχρι το τέλος του 2025 και να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις μέχρι το 2027 φαίνεται μη ρεαλιστικός, λαμβάνοντας υπόψη τις εμπειρίες άλλων βαλκανικών χωρών, όπως η Κροατία και το Μαυροβούνιο. Η αλβανική κυβέρνηση πρέπει να παράσχει απτά αποδεικτικά στοιχεία για την εφαρμογή της δικαστικής μεταρρύθμισης, προκειμένου να πείσει για την ανεξαρτησία του δικαστικού συστήματος, μια κρίσιμη προϋπόθεση για την πρόοδο στα κεφάλαια 23 και 24, τα οποία έχουν αποδειχθεί ως τα πιο απαιτητικά.
Καθώς η Αλβανία πλησιάζει στις βουλευτικές εκλογές του Μαΐου 2025, η αποκατάσταση του πολιτικού διαλόγου με την αντιπολίτευση είναι κρίσιμη για τις φιλοδοξίες της ένταξης στην ΕΕ. Χωρίς αυτόν, οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα στον τομέα της Δικαιοσύνης, θα καθυστερήσουν, εμποδίζοντας το άνοιγμα επιπλέον κεφαλαίων διαπραγμάτευσης. Ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Σαλί Μπερίσα, υπήρξε έντονος επικριτής της κυβέρνησης, και οι συνεχείς αντικυβερνητικές διαδηλώσεις είναι πιθανό να ενταθούν καθώς θα πλησιάζουν οι εκλογές. Η στάση της νέας αμερικανικής κυβέρνησης απέναντι στον Σαλί Μπερίσα θα αποτελέσει καταλύτη για την εσωτερική πολιτική κατάσταση της Αλβανίας. Οποιαδήποτε απόφαση για άρση του καθεστώτος του ανεπιθύμητου προσώπου (persona non grata) του Μπερίσα θα μπορούσε να αλλάξει δραματικά το πολιτικό σκηνικό, επηρεάζοντας πιθανώς τα εκλογικά αποτελέσματα, καθώς οι υποστηρικτές του Μπερίσα ενδέχεται να αισθανθούν ενθαρρυμένοι, οδηγώντας σε αυξημένη πολιτική δραστηριότητα και ενδεχομένως σε αλλαγή του εκλογικού κλίματος. Αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε είτε να σταθεροποιήσει είτε να πολώσει περαιτέρω το πολιτικό περιβάλλον στην Αλβανία, ανάλογα με τον τρόπο διαχείρισης τόσο από πλευράς κυβέρνησης όσο και αντιπολίτευσης.
Το 2024, ο διάλογος Κοσόβου – Σερβίας αντιμετώπισε σημαντικές προκλήσεις, με πολλά επεισόδια, συμπεριλαμβανομένων βίαιων συγκρούσεων και έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων, που εμπόδισαν την πρόοδο. Ο διάλογος αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε αδιέξοδο, με τα δύο μέρη να παραμένουν αμετακίνητα στις θέσεις τους. Τους πρώτους μήνες του 2025 δεν αναμένονται σημαντικές αλλαγές. Η ηγεσία του Κοσόβου θα επικεντρωθεί στις βουλευτικές εκλογές της 9ης Φεβρουαρίου 2025, ενώ ο Πρόεδρος της Σερβίας Βούτσιτς φαίνεται ότι θα δώσει προτεραιότητα στη διαχείριση των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων που θέτουν σε κίνδυνο την πολιτική του κυριαρχία.
Η επιστροφή του προέδρου Τραμπ θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά τον διάλογο Κοσόβου – Σερβίας. Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του Τραμπ, ο απεσταλμένος του στα Βαλκάνια, Ρίτσαρντ Γκρένελ, υποστήριξε την αμφιλεγόμενη ιδέα της εδαφικής διχοτόμησης ως λύσης στο ζήτημα του Κοσόβου, η οποία συνάντησε σημαντική αντίσταση από την ΕΕ και άλλους δυτικούς συμμάχους. Η πιθανότητα επανεξέτασης τέτοιων αμφιλεγόμενων προτάσεων υπό τη νέα κυβέρνηση Τραμπ παραμένει μια ανησυχητική προοπτική.
Ομοίως, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη αντιμετώπισε σημαντικές αναταραχές και προκλήσεις ασφαλείας το 2024, κυρίως λόγω των ενεργειών του Μίλοραντ Ντόντικ, του ηγέτη των Σερβοβοσνίων. Οι συνεχείς προσπάθειες του Ντόντικ για υπονόμευση του βοσνιακού κράτους και οι στενοί δεσμοί του με τη Ρωσία έχουν επιδεινώσει τις εντάσεις εντός της χώρας. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη αναμένεται να συνεχίσει να είναι έρμαιο εσωτερικών διαιρέσεων και εξωτερικών επιρροών. Ο ρόλος της ΕΕ στη μεσολάβηση και την υποστήριξη των μεταρρυθμίσεων θα είναι καθοριστικός, αλλά ο κίνδυνος πολιτικής αστάθειας και απειλών για την ασφάλεια παραμένει. Η πορεία της χώρας προς την ένταξη στην ΕΕ θα εξαρτηθεί από την ικανότητά της να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις και να διατηρήσει ένα σταθερό πολιτικό περιβάλλον.
Το 2025 αναμένεται να σημειωθούν αρκετές σημαντικές εξελίξεις στο πολιτικό τοπίο της Σερβίας. Ο πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς αντιμετωπίζει σημαντικές πολιτικές προκλήσεις, μεταξύ των οποίων έντονες διαμαρτυρίες κατά της κυβέρνησής του. Ο χειρισμός της κατάστασης από τον Βούτσιτς θα είναι κρίσιμος για τον καθορισμό του πολιτικού του μέλλοντος και τη διατήρηση της σταθερότητας στη χώρα.
Πρόσφατα υπήρξε σημαντική ώθηση, με επικεφαλής την Ουγγαρία, τα μεγάλα κράτη – μέλη της ΕΕ, όπως η Γαλλία και η Ιταλία, και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για τη διεξαγωγή τρίτης διακυβερνητικής διάσκεψης και το άνοιγμα πολλών κεφαλαίων διαπραγματεύσεων με τη Σερβία. Ωστόσο, η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία εμπόδισαν τη διαδικασία λόγω της μη ευθυγράμμισης της Σερβίας με την πολιτική κυρώσεων της ΕΕ στη Ρωσία. Το θέμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης της Σερβίας αναμένεται να επανέλθει στις αρχές του 2025. Δε θα ήταν έκπληξη εάν οι Βρυξέλλες, παρά τις επιφυλάξεις, δώσουν το πράσινο φως στη Σερβία ως αντίβαρο στην αυξημένη επιρροή της Ρωσίας και της Κίνας στη χώρα.
Η ΕΕ αντιμετωπίζει κριτική επειδή δίνει προτεραιότητα στη σταθερότητα των υποψηφίων κρατών – μελών, συχνά παραβλέποντας τις αυταρχικές τάσεις πολλών ηγετών της περιοχής, γεγονός που υπονομεύει την εδραίωση της δημοκρατίας στις αντίστοιχες χώρες. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η γεωπολιτική ώθηση της ΕΕ για διεύρυνση έχει απομακρύνει τη διαδικασία αυτή από μια αυστηρά αξιοκρατική προσέγγιση, ευνοώντας αντ’ αυτού πολιτικές σκοπιμότητες. Αυτή η τάση έχει οδηγήσει την ΕΕ στο να χάσει κάποιο μέρος της ισχύος της για την προώθηση των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων, ενώ σε συνδυασμό με το δόγμα Τραμπ, το οποίο δεν εστιάζει στις δημοκρατικές αξίες, θα μπορούσαν να περιπλέξουν περαιτέρω τα πράγματα το 2025, αφήνοντας τα διαρθρωτικά ζητήματα της περιοχής, όπως για παράδειγμα την κρατική αυθαιρεσία, αδιευθέτητα.