Οι μουσικοί της προσφοράς
Υπάρχουν ακόμη πρωτοβουλίες που δεν ξεπερνιούνται από το απλό θέαμα, αντιστέκονται στην επιφανειακότητα και εμμένουν στην ουσία της προσφοράς. Αλλά ακόμη και αυτή η εισαγωγή δύσκολα μπορεί να αποτυπώσει τη βιωμένη εμπειρία του ρεπορτάζ. Ποιες λέξεις άλλωστε μπορούν να αποδώσουν την αληθινή διάσταση της αφοσίωσης και του καθημερινού αγώνα, της αυταπάρνησης ανθρώπων που δεν τους περισσεύει ούτε ο χρόνος ούτε το χρήμα; Οι απαντήσεις είναι ξεκάθαρες αρκεί κανείς να επισκεφθεί ένα απόγευμα το Κοινωνικό Ωδείο του Βύρωνα, να παρακολουθήσει μια πρόβα της El Sistema, των εγκλείστων στις φυλακές Κορυδαλλού, καθώς προετοιμάζουν τη θεατρική ή τη χορευτική της παράσταση υπό την καθοδήγηση της σκηνοθέτιδος Αικατερίνης Παπαγεωργίου και του χορογράφου Ηλία Χατζηγεωργίου.
Δράσεις που δεν εξαντλούνται απλώς σε πράξεις προσφοράς· είναι απαραίτητα θεμέλια για μια κοινωνία που θέλει να εξελίσσεται. Και όσο κι αν το πάθος των ανθρώπων που τις υλοποιούν είναι ανεξάντλητο, η στήριξη της πολιτείας παραμένει αναγκαία. Γιατί η τέχνη, όταν συνδυάζεται με την αλληλεγγύη, δεν αλλάζει μόνο ζωές· αλλάζει κοινωνίες. Δράσεις που η δέσμευσή τους στην ουσιαστική προσφορά αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για μια κοινωνία που επιθυμεί να προοδεύει.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΩΔΕΙΟ ΒΥΡΩΝΑ
Ανιδιοτελής ζήλος για τη διάδοση της μουσικής
Απαντούσε στα e-mail της, τσέκαρε τους λογαριασμούς στα social media και έπαιζε με τις γατούλες που περιφέρονταν στον χώρο αξιοποιώντας τον χρόνο της μέχρι να τελειώσει το μάθημα πιάνου ο 9χρονος Φίλιππος με τον δάσκαλό του Αντώνη Μουταφόγλου. Για τη Μαρία – Αναΐδα Κώνστα ήταν μια συνηθισμένη Τρίτη, για μας μια αποκάλυψη. Δυστυχώς μπαίνει στη σφαίρα των εξαιρέσεων η προσφορά και δη από ανθρώπους και επαγγελματίες που προσφέρουν από το υστέρημά τους. Οι 12 καθηγητές του Ωδείου έχουν αναλάβει από δύο μαθητές που ο αποκλεισμός τους από τη μουσική εκπαίδευση ήταν δεδομένος λόγω φυσικά οικονομικών συγκυριών. Παιδιά που σε άλλη περίπτωση δεν θα μπορούσαν να κάνουν το όνειρό τους πραγματικότητα. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι η αφήγηση των δύο καθηγητών που συναντήσαμε την ημέρα της επίσκεψής μας στο Ωδείο για το αξιέπαινο έργο τους χαρακτηριζόταν από απόλυτη ταπεινότητα. Κινητήριος δύναμή τους είναι ο σεβασμός τους για τη μουσική και ο ανιδιοτελής τους ζήλος για τη διάδοσή της. Κάτι που γίνεται αντιληπτό και από τους μαθητές, όπως για παράδειγμα ο 66χρονος Ιάκωβος Βαβανός, ο οποίος στην οικονομική κρίση έκλεισε την επιχείρησή του. «Εχω τη δυνατότητα να περιμένω να βγω στη σύνταξη γιατί έχω τη στήριξη της συζύγου μου. Είχα όμως πάντα όνειρο να μάθω πιάνο. Ετσι αποφάσισα ότι είναι η ιδανική στιγμή να αξιοποιήσω με τον πιο δημιουργικό τρόπο τον χρόνο μου. Προσπαθώ να είμαι επιμελής μαθητής για να ανταποδώσω το σπουδαίο δώρο που μου προσφέρεται». Η μουσική εκπαίδευση είναι κοστοβόρα. Οπότε τα δωρεάν μαθήματα βιολιού, πιάνου, βιολοντσέλου και κιθάρας είναι όντως δώρο. Αλλά η προσφορά των καθηγητών δεν εξαντλείται εδώ. Οπως εξηγεί η διευθύντρια του Ωδείου Μαρία – Αναΐς Κώνστα, περιμένοντας τη μαθήτριά της Γκλόρια Ονιεγουέα με καταγωγή από τη Νιγηρία που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελλάδα, «τα πρώτα χρόνια ο χώρος μας παρεχόταν δωρεάν. Τώρα πληρώνω εγώ 350 ευρώ ενοίκιο. Δεν έχουμε καμία βοήθεια από το κράτος. Κάποιες μεμονωμένες βοήθειες δεν φτάνουν για να καλύψουμε τα έξοδά μας. Εργάζομαι κάνοντας ιδιαίτερα πιάνου αλλά και ως ζωγράφος. Κάπως έτσι προχωράμε». Αγκομαχώντας, σκέφτηκα, αλλά το πήρα αμέσως πίσω όταν είδα την Γκλόρια να κάθεται χαμογελαστή στο πιάνο – με λίγες ενοχές γιατί δεν είχε μελετήσει. «Ξέρετε φέτος δίνω πανελλαδικές και πρέπει να μελετάω σκληρά για να μπω στη Φαρμακευτική. Αλλά δεν ήθελα να αφήσω το πιάνο. Είναι η δική μου ώρα!».
ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
Με το θέατρο οι κρατούμενοι ξαναβρίσκουν τη φωνή τους
Ως «συγκυριακή» χαρακτηρίζει η Αικατερίνη Παπαγεωργίου την απόφασή της να εμπλακεί στο θεατρικό εργαστήρι κρατουμένων στον Κορυδαλλό. Ωστόσο είναι πολύ παραπάνω αφού η ενασχόλησή της απεδείχθη σημείο καμπής που της επέτρεψε να ανακαλύψει τη δύναμη του θεάτρου ως εργαλείο κοινωνικής μεταμόρφωσης. Οταν της προτάθηκε να μεταφέρει μια παράσταση για μία μόνο ημέρα στη φυλακή, δεν φαντάστηκε ότι αυτή η εμπειρία θα άλλαζε ριζικά τη σχέση της με το θέατρο και θα γινόταν μια από τις πιο βαθιά ανθρώπινες και ανατρεπτικές διαδικασίες της καλλιτεχνικής της πορείας. Η αρχική επαφή με τον κόσμο των φυλακών, λέει, αποτέλεσε για εκείνη μια συνειδητοποίηση. «Ενιωθα σαν να είχα μυωπία και να μην το ήξερα, και ξαφνικά μου δίνονταν γυαλιά», εξηγεί, αναφερόμενη στην ανατροπή που έφερε αυτή η συνεργασία στην αντίληψή της για τη θεατρική δύναμη και τον κοινωνικό της ρόλο. Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει είναι η άνιση βάση της σχέσης με τους κρατούμενους: «Η ελευθερία τους είναι κάτι που για εμένα είναι απολύτως δεδομένο», σημειώνει, αναγνωρίζοντας τη δυσκολία της αρχικής σύγκρουσης των κοινωνικών και ψυχολογικών συνθηκών. Η εμπιστοσύνη και η αμοιβαία αποδοχή είναι θεμελιώδης για τη θεατρική δημιουργία. «Αναγνωρίζουν ποιότητες στους εαυτούς τους και στους γύρω τους, που ενδεχομένως είχαν ξεχάσει ή δεν είχαν γνωρίσει ποτέ», σημειώνει η σκηνοθέτις, υπογραμμίζοντας τη σημασία της προσωπικής ανακάλυψης και της αυτοεκτίμησης μέσω του θεάτρου. Η θεατρική εμπειρία, όπως τονίζει, δεν αφορά μόνο τη σκηνή, αλλά συνιστά ένα σημαντικό εργαλείο για την κοινωνική και προσωπική τους αναγέννηση. Η συμμετοχή τους στην παράσταση τούς επιτρέπει να ξαναγράψουν τη ζωή τους, να αποκτήσουν ξανά μια αίσθηση του εαυτού τους και να αρχίσουν να ονειρεύονται μια νέα πραγματικότητα, μακριά από τις σκιές της φυλακής. Μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές που βιώνει η Παπαγεωργίου είναι όταν όλοι οι συμμετέχοντες φωνάζουν μαζί «ελευθερία» πριν από κάθε παράσταση. Η Παπαγεωργίου βλέπει πως το θέατρο για αυτούς αποτελεί έναν τρόπο διαφυγής από την περιοριστικότητα και τους δίνει τη δυνατότητα να ξαναβρούν τη φωνή τους, αλλά και να διεκδικήσουν μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή τους.
Η εργασία της με τους κρατούμενους είναι μια ακόμη υπενθύμιση για τη δύναμη της ομάδας και της δημιουργικής συνεργασίας. «Το θέατρο γαλουχεί πρότυπα συμπεριφοράς και προσφέρει διέξοδο ακόμα και από τα πιο σκοτεινά αδιέξοδα της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν είναι μόνο μια ατομική εμπειρία, αλλά και μια συλλογική διαδικασία, η οποία μέσα από την αλληλοϋποστήριξη και την εμπιστοσύνη δημιουργεί ισχυρούς δεσμούς και φέρνει στο φως τις πιο όμορφες και άγνωστες πλευρές του ανθρώπου».
El SISTEMA GREECE
Δημιουργική συνύπαρξη μέσα από την κλασική μουσική
Σχεδόν 70 ζευγάρια παιδικά μάτια ήταν καρφωμένα με θρησκευτική ευλάβεια πάνω στη μαέστρο Κυριακή Κουντούρη. Πότε με επιβραβεύσεις πότε με παρατηρήσεις προσπαθούσε να συντονίσει την πρόβα τους στο El Sistema Greece, καθώς προετοιμάζονταν για τη μεγάλη τους συναυλία – τον Απρίλιο στο Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας». Πρόκειται για το πρόγραμμα που στην Ελλάδα ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 2016. Τα δωρεάν μαθήματα κλασικής μουσικής σε παιδιά που υπό διαφορετικές συνθήκες δεν θα μπορούσαν να φοιτήσουν σε ωδείο ανοίγουν την πόρτα της μαγικής τέχνης: προσφυγόπουλα και παιδιά από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Μέχρι σήμερα περισσότερα από 3.425 παιδιά έχουν περάσει από το El Sistema. Οπως τονίζει η υπεύθυνη επικοινωνίας Φένια Μπινιάρη: «Κάθε χρόνο καλωσορίζουμε περίπου 500 παιδιά στη μουσική μας κοινότητα. Από το 2018 έχουμε τον δικό μας χώρο στην Κυψέλη που είναι μια από τις πολυπολιτισμικές γειτονιές της Αθήνας και σε συνεργασία με άλλους οργανισμούς και φορείς το πρόγραμμά μας περιλαμβάνει μαθήματα μουσικής στις Ελεγχόμενες Δομές Προσωρινής Φιλοξενίας Αιτούντων Ασυλο Σχιστού και Κορίνθου, στο Δημήτριο ΚΔΑΠ στο Μοσχάτο σε συνεργασία με τη ΜΚΟ Αποστολή, στον Αλιμο σε συνεργασία με τα Εκπαιδευτήρια Μαλλιάρα, στην Κόρινθο σε συνεργασία με το Καλογεροπούλειο Ωδείο και σε Δομές Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης. Πρωταρχικός μας στόχος είναι να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε τα παιδιά του προγράμματός μας, βλέποντάς τα να εξελίσσονται τόσο μουσικά όσο και προσωπικά, αναπτύσσοντας την κριτική τους σκέψη, την πρωτοβουλία τους και μεταμορφώνοντάς τα σε ενεργούς πολίτες. Για την Κυριακή Κουντούρη η αξία της πρωτοβουλίας ξεπερνά τον χώρο του πενταγράμμου: «Είναι σημαντικά τα μαθήματα μουσικής όμως για μένα το σπουδαιότερο είναι ότι μαθαίνουν να συνυπάρχουν δημιουργικά μέσα από τη μουσική, αποδεικνύοντας ότι οι αρμονίες έχουν τη δύναμη να γεφυρώνουν διαφορές. Τα χαμόγελά τους όταν καταφέρνουν μετά από προσπάθεια να πετύχουν κάτι που διδάχθηκαν ίσως είναι το πιο σημαντικό απ’ όλα».
ΗΛΙΑΣ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ
Η κίνηση ως επικοινωνία πέρα από τα όρια του εγκλεισμού
«Οταν οι τοίχοι περιορίζουν την ελευθερία, η τέχνη μπορεί να ανοίξει παράθυρα στο φως». Με αυτά τα λόγια, ο χορογράφος Ηλίας Χατζηγεωργίου περιγράφει την εμπειρία του από το Φεστιβάλ Χορού στις φυλακές Κορυδαλλού, μια πρωτοβουλία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής που έφερε τον χορό σε έναν χώρο όπου η κίνηση έχει άλλη βαρύτητα.
Το φεστιβάλ, το οποίο περιελάμβανε εργαστήρια και παραστάσεις, έδωσε στους κρατούμενους την ευκαιρία να εκφράσουν συναισθήματα και σκέψεις που δύσκολα βρίσκουν λόγια. «Για εκείνους, η κίνηση ήταν μια μορφή λύτρωσης, ένας τρόπος να επικοινωνήσουν πέρα από τα όρια που τους επιβάλλει ο εγκλεισμός», σημειώνει ο Χατζηγεωργίου, προσθέτοντας πως κάθε συμμετέχων έβαλε κάτι μοναδικό στο έργο που δημιουργήθηκε.
Οι κρατούμενοι, παρά τις συνθήκες, αγκάλιασαν τη διαδικασία, ανακαλύπτοντας νέες δυνατότητες του σώματος και του νου. «Ο χορός έγινε το μέσο να ξαναβρούν μια μορφή ελευθερίας, έστω και προσωρινής», λέει ο χορογράφος. Μέσα από τη συμμετοχή τους, κατάφεραν να μετατρέψουν την κλειστότητα της φυλακής σε έναν χώρο δημιουργίας, γεμάτο από την ενέργεια της κίνησης. Το Φεστιβάλ Χορού στις φυλακές Κορυδαλλού δεν είναι απλώς μια καλλιτεχνική δράση, αλλά ένα ισχυρό μήνυμα για τη δύναμη της τέχνης να θεραπεύει και να ενώνει. «Αυτό που ζήσαμε δεν μπορεί να περιγράφει εύκολα», αναφέρει ο Χατζηγεωργίου. «Πρόκειται μια γιορτή ανθρώπινης ανθεκτικότητας και δημιουργικότητας, μια υπενθύμιση ότι ακόμα και στους πιο σκοτεινούς χώρους, η τέχνη μπορεί να φωτίσει ψυχές και να ανοίξει δρόμους».