Τα μέσα ενημέρωσης στην εποχή του Τραμπ
Τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ βρίσκονται σε μια περίοδο έντονης αβεβαιότητας και προβληματισμού σχετικά με τον τρόπο που θα καλύψουν τη δεύτερη προεδρική θητεία του Ντόναλντ Τραμπ. Εχει πλέον γίνει σαφές ότι η στρατηγική της συνεχούς αντιπαράθεσης και έντονης κριτικής προς τον Τραμπ, που υιοθετήθηκε από το 2015 έως το 2024, δεν απέδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Ο απολογισμός αυτής της τακτικής φαίνεται αρνητικός, ενώ τα μέσα ενημέρωσης καλούνται να αναθεωρήσουν τη στάση τους.
Οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί φοβούνται ότι ο Πρόεδρος Τραμπ θα επιδιώξει να περιορίσει την Πρώτη Τροποποίηση και τα δικαιώματα του Τύπου. Ο κ. Τραμπ έχει αποδείξει ότι είναι επιθετικός προς τα μέσα, δηλώνοντας πρόσφατα ότι θέλει να «ισιώσει τον Τύπο», κατηγορώντας τον για εκτεταμένη διαφθορά. Εχει, επίσης, χρησιμοποιήσει αγωγές ως μέσο πίεσης και εκφοβισμού των ειδησεογραφικών φορέων, ενώ η δημόσια κριτική του για τις «ψευδείς ειδήσεις» και την «ανικανότητα των δημοσιογράφων» δημιουργεί συνεχώς αρνητικό κλίμα. Δεν αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι μεγάλοι ειδησεογραφικοί οργανισμοί, όπως το ABC News, έχουν συμβιβαστεί σε αγωγές δυσφήμησης που κατατέθηκαν από τον Τραμπ. Αυτή η υποχώρηση ίσως να δείχνει μια τάση των μέσων να υποκύπτουν στην επιθετική τακτική του Προέδρου.
Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι ο κ. Τραμπ φαίνεται να επιθυμεί μια τιμωρητική στάση απέναντι στα μέσα ενημέρωσης για τις αποφάσεις που λαμβάνουν όσον αφορά το περιεχόμενο. Τα μέσα βρίσκονται αντιμέτωπα με μια δύσκολη κατάσταση, καθώς οι παραδοσιακοί δημοσιογραφικοί φορείς έχουν αποκοπεί από μεγάλο μέρος του αμερικανικού κοινού. Πολλοί αναγνώστες, ιδίως οι νεότερες γενιές, είτε αποφεύγουν τα μέσα ενημέρωσης είτε στρέφονται αποκλειστικά στα κοινωνικά δίκτυα για ενημέρωση.
Αυτή η πραγματικότητα δεν είναι μοναδική στις ΗΠΑ, καθώς η ίδια αποφυγή από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης παρατηρείται και σε άλλες χώρες. H Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση. Για να αντιμετωπίσουν την κρίση, τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να εξετάσουν βαθύτερα τον ρόλο τους και να αναζητήσουν τρόπους να επανεφεύρουν την πολιτική τους κάλυψη. Χρειάζεται μεγαλύτερη ευελιξία και, πάνω απ’ όλα, να ανακτηθεί η χαμένη αξιοπιστία τους. Η αξιοπιστία των παραδοσιακών μέσων έχει πέσει κατακόρυφα, ενώ η επιρροή τους μειώνεται σε έναν κόσμο γεμάτο podcasters, bloggers και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου η πληροφορία κυκλοφορεί ανεξέλεγκτα.
Η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης αποτελεί μια αφηρημένη αρχή, που γίνεται πραγματικότητα μόνο όταν οι πολίτες την κατανοούν και δεσμεύονται για τη διαφύλαξή της. Ωστόσο, η εφαρμογή της ελευθερίας του λόγου περιπλέκεται όταν οι πολιτικοί ηγέτες υπονομεύουν ή διαστρεβλώνουν αυτή την αρχή, ακόμα κι αν εμφανίζονται ως υπέρμαχοί της. Μια κοινωνία που δεν υποστηρίζει την ελευθερία της έκφρασης δεν μπορεί να αναπτύξει ελεύθερη και ανεξάρτητη σκέψη, κάτι που μπορεί να αποτελεί στόχο για ορισμένους πολιτικούς που επιδιώκουν την απόλυτη εξουσία.
Η ελεύθερη έκφραση είναι το μοναδικό όπλο των πολιτών για να αμφισβητήσουν συλλογικά την εξουσία, είτε αυτή προέρχεται από την πολιτική, την πολιτιστική ή την οικονομική ελίτ. Οπως εύστοχα σχολίασε πρόσφατα ο Σκοτ Ρασμούσεν, διακεκριμένος δημοσκόπος και πολιτικός αναλυτής, σε ανάρτησή του στα κοινωνικά δίκτυα: «Η ελευθερία του λόγου αποτελεί απειλή για τους εξουσιαστές. Γι’ αυτό οι πολιτικοί ηγέτες τη μισούν και γι’ αυτό είναι τόσο απαραίτητη».
Τα μέσα ενημέρωσης, για να διατηρήσουν τη λειτουργία τους σε μια ελεύθερη κοινωνία, θα πρέπει να ξαναβρούν τον δρόμο προς την ανεξαρτησία, την ειλικρίνεια και την αλήθεια, αφήνοντας πίσω την πόλωση και τη συνεχή αντιπαράθεση. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να κερδίσουν ξανά την εμπιστοσύνη των πολιτών και να διαδραματίσουν τον ρόλο τους ως υπερασπιστές της δημοκρατίας.
Ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος είναι καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών