Διήγημα – Οι τελευταίες ημέρες του Νίκου Καββαδία

Στον Χρήστο Παντελίδη

Οι τρεις φίλοι κάθονταν σ’ ένα καφενείο στην οδό Αναπαύσεως. Ο Βασίλης κι ο Φώτης, πρώην μηχανικοί, κι ο Χρήστος, πρώην λογιστής τροφοδοσίας, έπιναν καφέδες κι έλεγαν ιστορίες από τα ταξίδια τους ανά τον κόσμο ως ναυτικοί. Είχαν πάει στο Πρώτο Νεκροταφείο και είχαν αφήσει λίγα λουλούδια στον τάφο του Νίκου Καββαδία, όπως έκαναν κάθε χρόνο τέτοια μέρα. Ηταν το πρωί της 10ης Φεβρουαρίου, η επέτειος του θανάτου του ναύτη-ποιητή. Ο Χρήστος φορούσε έναν μαύρο ναυτικό σκούφο και κάπνιζε ένα πουράκι, οι άλλοι κοιτούσαν το φλιτζάνι του καφέ τους.

«Πώς γνώρισες τον Καββαδία;» τον ρώτησε ο Βασίλης.

«Ημουν έφηβος και ζούσα στα Γιαννιτσά, θάλασσα δεν είχα δει, έμπλεξα μ’ αυτήν εξαιτίας του. Αυτό ξεκίνησε όταν μου έπεσε στο χέρι ένα μεταχειρισμένο βιβλίο, το Μαραμπού, το βρήκα ξεχασμένο από κάποιο ναυτικό στο μαγαζί που δούλευα, ένα βιβλιοπωλείο. Το διάβασα, γοητεύτηκα και αποφάσισα να γίνω ναυτικός. Πήγα στη Θεσσαλονίκη, περιπλανήθηκα στην παραλία κι έβγαλα ναυτικό φυλλάδιο. Μετά κατέβηκα στον Πειραιά και ναυτολογήθηκα τζόβενο στο ατμόπλοιο “Πολικός” του Καβουνίδη που έκανε τη γραμμή Κρήτη – Κέρκυρα. Ηθελα να ζήσω περιπέτειες, να γίνω σαν τους ήρωες του βιβλίου του Καββαδία. Τότε έγραψα στο καράβι ένα ποίημα, “Το τελευταίο σαλπάρισμα”».

«Ωραία. Πότε τον συνάντησες;» επέμενε ο Βασίλης.

«Το 1968. Θυμάμαι ήταν Σεπτέμβρης, πριν από το χουντικό δημοψήφισμα για το Σύνταγμα. Συναντηθήκαμε στη Μασσαλία, σ’ ένα επιβατηγό που πήγαινε στην Αυστραλία, το “Απολλωνία”. Ημουν ξέμπαρκος κι ανέβηκα στο καράβι, όπου ήταν ασυρματιστής για να τον γνωρίσω. Μίλησα σε κάποιον ναύτη κι εκείνος μου τον έδειξε: περπατούσε στο κατάστρωμα. Τον πλησίασα και τον ρώτησα:

– Ο κύριος Καββαδίας;

– Ναι. Εσείς ποιος είστε;

Του συστήθηκα, λέγοντας πως είμαι από τα Γιαννιτσά, πως το ότι έγινα ναυτικός το οφείλω σ’ αυτόν. Η αναφορά στη γενέτειρά μου του έκανε κλικ, διότι εκεί είχε χτήματα ο σύζυγος της αδελφής του, της Τζένιας. Γίναμε φίλοι. Εκείνος τράβηξε με το καράβι του για τον Ειρηνικό κι εγώ επέστρεψα στην Ελλάδα. Αρχίσαμε ν’ αλληλογραφούμε. Βλεπόμαστε μόνο όταν ξεμπαρκάραμε, πήγαινα στο σπίτι του στην οδό Δεινοκράτους και βγαίναμε για καφέ, καμιά ταινία ή κάποιο θεατρικό έργο».

i i i

«Συζητούσατε για πολιτική; Τι πίστευε;» ρώτησε ο Φώτης.

«Ο Καββαδίας ήταν αριστερός. Στην Κατοχή βρέθηκε στο ΕΑΜ. Εχει γράψει και αριστερά ποιήματα, αλλά δεν τα έβαλε όλα στις συλλογές του. Δεν ήθελε προβλήματα με τη λογοκρισία. Το 1972 στην Εφεσο έγραψε το ποίημα Guevara. Το δούλευε πολύ καιρό κι ήθελε να το τυπώσει σε φυλλάδιο. Το απάγγελνε στους φίλους του, ζητώντας τη γνώμη τους. Το θυμάμαι απ’ έξω:

Ητανε ντάλα μεσημέρι κι’ έδειξε μεσάνυχτα.

Ελεγε η μάνα του παιδιού: Καμάρι μου, κοιμήσου

Ομως τα μάτια μείνανε του καθενός ορθάνοιχτα

τότε που η ώρα ζύγιαζε με ατσάλι το κορμί σου.

Ο Παντελίδης συνέχισε:

«Στη διάρκεια της δικτατορίας, συνεργαζόμουν με την εφημερίδα Ελεύθερος ναυτεργάτης που έβγαινε στο Λονδίνο και επρόσκειτο στο ΚΚΕ. Μια μέρα μού διάβασε το ποίημα στο σπίτι του και ενθουσιάστηκα, μου άρεσαν οι αναφορές στον Αργεντινό επαναστάτη.

“Μπορώ να το στείλω για δημοσίευση στην εφημερίδα;” τον ρώτησα.

“Ετσι θα ρίξουμε τη χούντα, Χρηστάκο; Δεν πάμε να κάνουμε καμιά πιο ηρωική πράξη;” έκανε εκείνος.

Οι δύο φίλοι ξέσπασαν σε γέλια κι ο Χρήστος τούς μιμήθηκε».

i i i

«Πες μας και μια νόστιμη ιστορία με τον Καββαδία», τον παρότρυνε ο Φώτης.

«Οταν ταξίδευα ως τροφοδότης με το υπερωκεάνιο “Ολυμπία” του Γουλανδρή, το 1974, μου τηλεφώνησε από το κρουαζιερόπλοιο “Ακουάριους” του Γιαννουλάτου και μου ζήτησε να του φέρω δόντια καρχαρία. Τότε συνδεόταν με μια κοπέλα πολύ νεότερή του. Σύμφωνα με τις προλήψεις, τα δόντια του καρχαρία όταν φορεθούν σαν φυλαχτό στο ανδρικό σώμα εξασφαλίζουν ερωτική ετοιμότητα. Γύρισα τα νησιά της Καραϊβικής, μα δεν βρήκα τέτοια δόντια διότι οι ψαράδες έκοβαν τα κεφάλια των καρχαριών και τα πετούσαν στη θάλασσα. Μια μέρα ένας ψαράς μου είπε να πάω την επόμενη για να μου δώσει. Πράγματι, πήγα, αλλά δεν βρήκα τον ψαρά, διότι τον είχαν φάει οι καρχαρίες. Ετσι, του αγόρασα δύο ξυλόγλυπτα μαραμπού κι ένα μπουκαλάκι με αφροδίσιο υγρό. Το πήρα από δύο Κεφαλλονίτες ναύτες που το αγόρασαν στην Τσάινα Τάουν της Νέας Υόρκης. Οταν συναντηθήκαμε, του έδωσα τα ξύλινα πουλιά και το μπουκαλάκι. Λίγες μέρες αργότερα, μου τηλεφώνησε:

– Τι πράγμα είναι αυτό, ρε Χρήστο; Πολύ δυνατό!

– Το δοκίμασες;

– Αλειψα ένα δάχτυλό μου μ’ αυτό και το δάχτυλο δεν λυγίζει, αδερφέ μου!».

«Είχε τρομερό χιούμορ», είπε ο Χρήστος.

i i i

«Και τώρα μίλησέ μας για τις τελευταίες ημέρες του», τον παρότρυνε ο Φώτης.

«Ολα έδειχναν πως ο χρόνος είχε καταβάλει το σώμα του. Το μυαλό του όμως διατηρούσε τη φρεσκάδα του κι ετοίμαζε τη συλλογή Τραβέρσο. Δεχόταν πιέσεις πανταχόθεν και με χίλια ζόρια είχε παραδώσει στην εκδότρια του Κέδρου λίγα ποιήματα».

«Ηταν ολιγογράφος», έκανε ο Βασίλης.

«Μου δήλωσε πως είχε μερικά ανέκδοτα ποιήματα κι ισχυρίστηκε πως δεν μπορεί να γράψει άλλα. Οσο ήταν νέος, στα φορτηγά, είπε, μπορούσε. Τώρα βασανιζόταν για να γράψει έναν στίχο. Μου εξομολογήθηκε πως βασανιζόταν και με τα μηχανήματα του ασυρμάτου που βουίζανε».

i i i

Ο Χρήστος είπε πως, μολονότι το ήθελαν πολύ, οι δυο τους δεν συνταξιδέψανε ποτέ. Ωστόσο, τον Μάρτιο του 1975, ετοιμαστήκαν να μπαρκάρουν μαζί. Το κοινό ταξίδι τους όμως δεν έγινε.

«Εκείνος ο χειμώνας ήταν πολύ δύσκολος για τον Καββαδία. Είχε πέσει σε κατάθλιψη που ήταν άνεργος. Τα χέρια του τρέμανε λίγο και δεν τον εμπιστεύονταν στα γραφεία που είχε πάει να ζητήσει δουλειά. Ισως είχε ξεμείνει κι από λεφτά. Είχαμε πάει να δούμε μια παράσταση του Θεάτρου Τέχνης στο θέατρο Βεάκη, στο έργο του Ντάριο Φο Η Ισαβέλλα, τρεις καραβέλες κι ένας παραμυθάς. Οταν χωρίσαμε, δεν είχε καλή διάθεση, περπατούσε παράξενα, φαινόταν έτοιμος να σωριαστεί κάτω. Το Σάββατο 8 του μηνός είχαμε κανονίσει να συναντηθούμε στον Πειραιά, στον σταθμό του ηλεκτρικού. Μετά γραμμή για τα γραφεία του Δαλακούρα, στην οδό Χαριλάου Τρικούπη. Ετοιμαζόμαστε να μπαρκάρουμε μαζί στο “Μαραμπού”, ένα φορτηγό που έφερε τον τίτλο της πρώτης του συλλογής. Τον περίμενα, μα δεν ήρθε. Ανήσυχος πολύ, τηλεφώνησα τη Δευτέρα στο σπίτι του και ρώτησα την Τζένια πού είναι.

– Ο Κόλιας έφυγε, μου απάντησε.

– Εφυγε; Αφού είχαμε σήμερα ραντεβού, απόρησα.

– Εννοώ πως πέθανε».

i i i

Ο Χρήστος είπε πως στις 10 Φεβρουαρίου, ημέρα Δευτέρα, ο Καββαδίας υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο και μεταφέρθηκε στην κλινική «Αγιοι Απόστολοι», όπου πέθανε. Στη νεκρώσιμη ακολουθία που έγινε στο Πρώτο Νεκροταφείο παραβρέθηκαν πολλοί φίλοι του. Το φέρετρο ήταν κλειστό. Τότε πλησίασε αυτός, είχε αργήσει, για χάρη του η Τζένια άνοιξε το φέρετρο κι είδε τον φίλο του για τελευταία φορά.

«Στην εκκλησία εκφωνήθηκαν επικήδειοι από λογοτέχνες, ωστόσο κανένας ναυτεργάτης δεν άνοιξε το στόμα του για να πει κάτι, ούτε ναύτης ούτε ασυρματιστής», πρόσθεσε ο Χρήστος. «Πήρα θάρρος και μίλησα για τον μέντορά μου, είπα λίγα λόγια χωρίς χειρόγραφο:

Αγαπημένε μας, σύντροφε ποιητή! Ο χθεσινός άνεμος έφερε σε μας τους ναυτικούς το πιο θλιβερό ραπόρτο… Το φορτηγό που περίμενες να σε πάρει καθυστέρησε Είναι τραβερσωμένο καταμεσής του Ωκεανού, ζωσμένο στο πούσι. Στα ποστάλια τελείωσαν τα ματσακονίσματα, οι ναύτες κρεμασμένοι στις σκαλωσιές βάφουν τις άγκουρες, τραγουδώντας τα δικά σου τραγούδια. Οι καπετάνιοι δοκιμάζουν την μπουρού. Το σερβέι σε λίγο τελειώνει. Ενας μαρκόνης ανήσυχος, χθες αργά έστειλε το ραπόρτο στ’ αγαπημένα σου μαραμπού να μη γρυλίζουν πια…».

«Είπες αυτά τα λόγια απέξω, ρε θηρίο;». τον ρώτησε ο Φώτης.

«Αυτά και άλλα πολλά».

«Νομίζω πως ο επικήδειός σου υπάρχει σ’ ένα λογοτεχνικό περιοδικό», είπε ο Βασίλης.

«Υπάρχει σε περιοδικά κι εφημερίδες, έχει δημοσιευτεί και σε βιβλία. Ο καθένας μπορεί να τον βρει στο Ιντερνετ», είπε ο Χρήστος και τράβηξε μια ρουφηξιά από το πουράκι του, ρίχνοντας στους φίλους του μια νοσταλγική ματιά.

Το τελευταίο βιβλίο του Φίλιππου Φιλίππου είναι Ο κήπος με τις φράουλες, εκδ. Πατάκη, 2020