Η εξώγαμη κόρη του Ανρί Ματίς – Συμμετείχε στη Γαλλική Αντίσταση, βασανίστηκε από τη Γκεστάπο

Η Μαργαρίτα, η εξώγαμη κόρη του Ανρί Ματίς, η οποία υπέφερε από διφθερίτιδα και τα βασανιστήρια της Γκεστάπο, είναι το επίκεντρο μια νέας έκθεσης του Musée d’Art Moderne στο Παρίσι.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του, ο Ανρί Ματίς επέστρεφε επανειλημμένα για να ζωγραφίσει το αγαπημένο του μοντέλο: την εξώγαμη κόρη του, Μαργκερίτ.

Σε αυτό που θεωρείται το πιο διάσημο πορτρέτο του, απεικονίζεται να κρατάει μια μαύρη γάτα. Σε άλλα, διαβάζει, χαλαρώνει και κοιμάται, τις περισσότερες φορές με μια μπλούζα με ψηλό λαιμό, μια κορδέλα ή ένα μαντήλι που καλύπτει μια ουλή τραχειοτομής.

Εύθραυστη αλλά γενναία

Ενώ το πρόσωπό της είναι οικείο, ελάχιστα άλλα στοιχεία είναι γνωστά για το μεγαλύτερο παιδί του καλλιτέχνη.

Παρά την εύθραυστη υγεία της, η Μαργκερίτ εντάχθηκε στη γαλλική αντίσταση, βασανίστηκε από την Γκεστάπο, αντιμετώπισε την απέλαση σε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και παρέμεινε μια διακριτική και παρηγορητική παρουσία στη ζωή του Ματίς μέχρι την ημέρα που πέθανε τον Νοέμβριο του 1954, σε ηλικία 84 ετών.

«Και ενώ το πρόσωπο της Μαργκερίτ είναι πολύ γνωστό σε όλο τον κόσμο από τα πορτρέτα του Ματίς, εκτός από τους ειδικούς της τέχνης και τους ιστορικούς, πολύ λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν πολλά γι’ αυτήν»

Τη γνωρίζουμε αλλά δεν τη ξέρουμε

Μια έκθεση που θα εγκαινιαστεί τον Απρίλιο στο Musée d’Art Moderne στο Παρίσι θα συγκεντρώσει περισσότερα από 110 έργα – πίνακες, σχέδια, χαρακτικά, γλυπτά και κεραμικά – με τη Μαργαρίτα, πολλά από τα οποία προέρχονται από ιδιωτικές συλλογές και δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο κοινό στη Γαλλία.

«Νομίζουμε ότι ξέρουμε τα πάντα για τον Ματίς, αλλά εδώ έχουμε μια εικόνα του που είναι εντελώς άγνωστη στο κοινό», δήλωσε στον Observer η Charlotte Barat-Mabille, μία από τις επιμελήτριες της έκθεσης.

«Και ενώ το πρόσωπο της Μαργκερίτ είναι πολύ γνωστό σε όλο τον κόσμο από τα πορτρέτα του Ματίς, εκτός από τους ειδικούς της τέχνης και τους ιστορικούς, πολύ λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν πολλά γι’ αυτήν».

Ο Ματίς αναγνώρισε το παιδί

Ο Ανρί Ματίς, γιος ενός πλούσιου εμπόρου σιτηρών από τη βόρεια Γαλλία, εργαζόταν ως δικαστικός διαχειριστής στο Παρίσι, όταν έμεινε καθηλωμένος στο κρεβάτι μετά από κρίση σκωληκοειδίτιδας σε ηλικία 20 ετών.

Για να καταπολεμήσει την πλήξη, η μητέρα του τού αγόρασε καλλιτεχνικά είδη και ο ίδιος ανακάλυψε αυτό που αποκάλεσε «ένα είδος παραδείσου» στην τέχνη, προς μεγάλη απογοήτευση του πατέρα του.

Η Μαργκερίτ γεννήθηκε το 1894 κατά τη διάρκεια της σχέσης του ζωγράφου με ένα από τα μοντέλα του, την Caroline Joblau, όταν εκείνος βρισκόταν στο Παρίσι και σπούδαζε τέχνη. Ασυνήθιστο για την εποχή, ο Ματίς αναγνώρισε το παιδί όταν το ζευγάρι χώρισε.

Το πιο γνωστό από αυτά είναι η Μαργκερίτ με μια μαύρη γάτα, που ολοκληρώθηκε το 1910 και χαιρετίστηκε ως τολμηρό και ριζοσπαστικό όταν εκτέθηκε στο Βερολίνο και τη Νέα Υόρκη

Ο αναγκαστικός εγκλεισμός στο σπίτι

Τέσσερα χρόνια αργότερα, όταν παντρεύτηκε την Amélie Noellie Parayre, έφερε τη Μαργκερίτ για να ζήσει με τη νέα του οικογένεια, όπου μεγάλωσε μαζί με τα δύο ετεροθαλή αδέλφια, τον Ζαν και τον Πιερ.

Σε ηλικία έξι ετών, η Μαργκερίτ προσβλήθηκε από διφθερίτιδα και υποβλήθηκε σε επείγουσα τραχειοτομία.

Η βλάβη στο λάρυγγά της προκάλεσε πόνο και δυσφορία για τα επόμενα 20 χρόνια, διακόπτοντας τη σχολική της εκπαίδευση και αφήνοντάς την περιορισμένη στο σπίτι, όπου περνούσε ώρες με τον πατέρα της στο εργαστήριό του.

Η Μαργκερίτ με μια μαύρη γάτα

Τα πορτρέτα του Ματίς από αυτή την εποχή δείχνουν τη Μαργκερίτ να φοράει μια μαύρη κορδέλα ή μπλούζες με ψηλό λαιμό για να καλύψει την ουλή.

Το πιο γνωστό από αυτά είναι η Μαργκερίτ με μια μαύρη γάτα, που ολοκληρώθηκε το 1910 και χαιρετίστηκε ως τολμηρό και ριζοσπαστικό όταν εκτέθηκε στο Βερολίνο και τη Νέα Υόρκη.

Ο Ματίς προτίμησε να κρατήσει το έργο παρά να το πουλήσει. Οι πίνακες και τα σχέδια του Ματίς με την κόρη του πολλαπλασιάστηκαν κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και απεικονίζουν μια κομψή νεαρή γυναίκα, κομψά ντυμένη και φορώντας περίτεχνα καπέλα.

Το 1920, η Μαργκερίτ, ηλικίας τότε 26 ετών, υποβλήθηκε σε μια τελευταία, επώδυνη επέμβαση για την αποκατάσταση της ουλής στο λαιμό της και στη συνέχεια ζωγραφίστηκε από τον πατέρα της χωρίς κανένα αξεσουάρ.

Κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, η ίδια και η μητριά της συμμετείχαν ενεργά στη γαλλική αντίσταση. Το 1945, η Μαργκερίτ καταγγέλθηκε στη Γκεστάπο στην πόλη Ρεν, συνελήφθη και βασανίστηκε

Δεν ήταν εύκολο να είσαι κόρη του Ματίς

Τρία χρόνια αργότερα, η Μαργκερίτ παντρεύτηκε τον συγγραφέα και κριτικό τέχνης Georges Duthuit. Παρόλο που είχε ασχοληθεί με τη ζωγραφική και κατάφερε να συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου, σταμάτησε να παράγει δικό της έργο το 1925 και αφοσιώθηκε στο να είναι βοηθός και αντιπρόσωπος του Ματίς, επιβλέποντας σχολαστικά την εκτύπωση των χαρακτικών του, προγραμματίζοντας τις εκθέσεις, καταγράφοντας το έργο του και αντιμετωπίζοντας τις απαιτήσεις του.

«Ως κόρη του Ματίς, μεγάλωσε με τη ζωγραφική και ήταν φυσικό γι’ αυτήν. Ωστόσο, το να είσαι κόρη του Ματίς δεν ήταν εύκολο, και παρόλο που είχε φυσικό ταλέντο και καλό μάτι, το εγκατέλειψε», δήλωσε η Barat-Mabille.

Εκτός από πέντε έργα της Μαργκερίτ, η έκθεση θα περιλαμβάνει αποσπάσματα από μερικές από τις χιλιάδες επιστολές που αντάλλασσε το δίδυμο όταν ο Ματίς ζούσε στη Νίκαια και η κόρη του στο Παρίσι.

Οι μήνες στη φυλακή

«Έγραφαν ο ένας στον άλλο σχεδόν καθημερινά, κυρίως για τις κοινοτοπίες της καθημερινής ζωής, αλλά μέσα από αυτές τις επιστολές βλέπουμε μια άλλη πλευρά του Ματίς – αυτή του ευγενικού, ανήσυχου, προσεκτικού πατέρα. Είναι πολύ συγκινητική», δήλωσε η Barat-Mabille.

Το 1935, σε διάσταση με τον Duthuit και ζώντας μόνη της στο Παρίσι με τον μικρό γιο τους, Κλοντ, η Μαργκερίτ προσπάθησε να κάνει καριέρα ως σχεδιάστρια μόδας με μια συλλογή που στάλθηκε για να παρουσιαστεί στο Λονδίνο. Δεν είχε επιτυχία.

Κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, η ίδια και η μητριά της συμμετείχαν ενεργά στη γαλλική αντίσταση. Το 1945, η Μαργκερίτ καταγγέλθηκε στη Γκεστάπο στην πόλη Ρεν, συνελήφθη και βασανίστηκε.

Μετά από αρκετούς μήνες στη φυλακή, πήρε σειρά για το στρατόπεδο συγκέντρωσης Ravensbrück, όταν οι βομβαρδισμοί των Συμμάχων διέκοψαν το τρένο που μετέφερε την ίδια και τους άλλους κρατούμενους, και δραπέτευσε πριν φτάσει στη Γερμανία.

Ο Ματίς ως πατέρας

Τα τελευταία πορτρέτα της Μαργκερίτ που φιλοτέχνησε ο Ματίς χρονολογούνται από το 1945 και αντανακλούν την ανησυχία του για τον κίνδυνο και τα δεινά που υπέστη κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η Μαργκερίτ Ματίς πέθανε στο Παρίσι το 1982, σε ηλικία 87 ετών, ενώ εξακολουθούσε να καταγράφει το έργο του πατέρα της.

«Εκτός από την ευκαιρία να αποτίνουμε φόρο τιμής και να ανακαλύψουμε εκ νέου τον καλλιτέχνη Ματίς, η έκθεση αυτή μας επιτρέπει να δούμε μια πιο προσωπική πλευρά του. Εδώ βλέπουμε τον Ματίς ως πατέρα», δήλωσε η Barat-Mabille.

*Με στοιχεία από theguardian.com | Αρχική Φωτό: Ανρί, Αμελί και Μαργκερίτ Ματίς το 1907. Φωτογραφία: Archives Henri Matisse