Η άρνηση της Δύσης
Τα πρωτοφανή που συμβαίνουν στις ΗΠΑ έχουν, εκτός από τις οικονομικές και γεωπολιτικές παραμέτρους, μια ιδεολογική διάσταση που αξίζει να επισημανθεί και να αναλυθεί.
Το ιδεολογικό υπόβαθρο του τραμπισμού συμπυκνώνεται στην άρνηση του σκληρού πυρήνα, του ιστορικού κεκτημένου της φιλελεύθερης δημοκρατίας, που είναι η έννοια της Δύσης. Μια έννοια που δεν είναι στενά οικονομική. Αντιθέτως, υπάρχει ένας πλούσιος μεταϋλιστικός βιότοπος της φιλελεύθερης δημοκρατίας, που συγκροτεί μια κοινότητα αξιών.
Αυτή την κοινότητα αξιών είχαν περιγράψει με ενάργεια ο Ζαν Μονέ, ο Αλτιέρο Σπινέλι, ο Ζακ Ντελόρ και πολλοί άλλοι. Οι κοινές αξίες μας είναι η δημοκρατία, η ελευθερία, η κοινωνική δικαιοσύνη, η προστασία των δικαιωμάτων.
Τα παραπάνω είναι άγνωστες λέξεις για τον Ντόναλντ Τραμπ. Η περί πολιτικής αντίληψή του συμπυκνώνεται στη λογική του μηδενικού αθροίσματος: κάποιος χάνει, κάποιος κερδίζει. Πρόκειται για μια «Zero-Sum Presidency», όπως εύστοχα επισημαίνει ο πολιτικός επιστήμονας Γιάσκα Μουνκ. Η έννοια των προωθητικών συμβιβασμών, στην οποία βασίζεται η Ευρωπαϊκή Ενωση, του είναι απεχθής και το δηλώνει δημοσίως. Οι αόρατοι θεσμοί που μας ενώνουν στέλνονται, στη λογική του, στο πυρ το εξώτερο.
Αυτή η αγνόηση των αξιών έχει ιδιαίτερη επίδραση στα μέσα που χρησιμοποιεί στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Απολύει κρατικούς αξιωματούχους χωρίς να ενημερώσει τη Βουλή των Αντιπροσώπων για τους λόγους της απόλυσης, παρά τη συνταγματική του υποχρέωση. Καλύπτει τον Μασκ που υφαρπάζει ευαίσθητα δεδομένα για διάφορους κρατικούς λειτουργούς. Στρατηγικά αυτοχειριάζεται με τη διάλυση της USAID, αφήνοντας στις υπανάπτυκτες χώρες ελεύθερο πεδίο σε αυταρχικά καθεστώτα όπως η Κίνα και η Ρωσία. Οπως χαρακτηριστικά επισημαίνει η βουλευτής των Δημοκρατικών Ρασίντα Ταλίμπ: «Ο Ιλον Μασκ, ένας μη εκλεγμένος δισεκατομμυριούχος, αξίας 420 δισεκατομμυρίων δολαρίων, διαλύει τη δημοκρατία μας. Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα τον προστατεύει σε κάθε ευκαιρία. Κανείς δεν ψήφισε τον Ιλον Μασκ. Πρόκειται για μια συνταγματική κρίση».
Η μέχρι σήμερα λειτουργία του Τραμπ προσομοιάζει σε ανελεύθερη δημοκρατία, σε αλλαγή καθεστώτος, όπως εύστοχα επισήμανε ο «Economist».
Η Ευρώπη, δυστυχώς, υπνοβατεί. Στο νέο σκηνικό που διαμορφώνεται, πρέπει να αποδεχτεί ότι η μόνη επιλογή της είναι η φεντεραλιστική ολοκλήρωση, με μεταφορά αρμοδιοτήτων από τα εθνικά κράτη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Παράλληλα, πρέπει να αυξηθούν οι αμυντικές δαπάνες και να δρομολογηθεί ο Ευρωπαϊκός Στρατός. Μόνον έτσι θα έχουν πιθανότητες επιτυχίας οι προτάσεις Ντράγκι και Λέτα που επισημαίνουν την ανάγκη οι ευρωπαϊκές χώρες να αποκτήσουν ανταγωνιστικότητα. Η εστίαση στην καινοτομία, η απανθρακοποίηση, η στροφή στην κυκλική οικονομία και η αυτάρκεια σε πρώτες ύλες, είναι οι επείγουσες προτεραιότητες.
Σε αυτό το πλαίσιο είναι ιδιαίτερα εύστοχες οι επισημάνσεις του Γιόσκα Φίσερ, ιστορικού ηγέτη των Πρασίνων στη Γερμανία και πρώην αντικαγκελαρίου: «Αν η Ευρώπη δεν καταφέρει να ενωθεί αυτή τη στιγμή της ταραχώδους αλλαγής, δεν θα έχει δεύτερη ευκαιρία. Η μόνη της επιλογή είναι να γίνει μια στρατιωτική δύναμη ικανή να προστατεύσει τα συμφέροντά της και να διασφαλίσει την ειρήνη και την τάξη στην παγκόσμια σκηνή. Η εναλλακτική λύση είναι ο κατακερματισμός, η ανικανότητα και η ασημαντότητα. Η πρόκληση επιτείνεται από τη μαζική τεχνολογική στροφή προς την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και από τη δημογραφική κρίση της Ευρώπης. Παρότι η ήπειρος έχει πάρα πολλούς ηλικιωμένους και πολύ λίγους νέους, αντιτίθεται όλο και περισσότερο στη μετανάστευση».