Το βλέμμα που ξανακερδίζει το παρελθόν

Με έναν τίτλο, Επιτέλους μόνος, που ανατρέπεται από το περιεχόμενο του βιβλίου, αφού κάθε άλλο παρά μόνος αποδεικνύεται πως είναι μέσα στις σελίδες του έργου του, ο Θανάσης Νιάρχος επιχειρεί να κλείσει μέρος του παρελθόντος του σε ένα πόνημα που από πρώτη άποψη θυμίζει ημερολόγιο, στην πραγματικότητα όμως είναι ένα κολάζ από στιγμές και πρόσωπα που ζυμώθηκαν με τον συγγραφέα και προσδιόρισαν σε μεγάλο βαθμό την πορεία του μέσα στη ζωή και μέσα στην τέχνη. Αυτή η ακροβασία, αυτή η μοναδική ισορρόπηση ανάμεσα στην κίνηση του πνεύματος και στην κίνηση της ζωής αποτελεί το πρώτο, αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του βιβλίου. Διαβάζοντας κανείς έχει την αίσθηση πως εισέρχεται μέσα σε έναν εργαστήρι στο οποίο τεχνουργείται η ώσμωση της διανόησης με την πραγματικότητα ή, το ακριβώς αντίθετο, ο διαχωρισμός δηλαδή και η διάκρισή τους κατά τρόπο όμως απόλυτα συμφιλιωτικό, αρμονικό, εξισορροπητικό. Οι περιγραφικές αφηγήσεις του Νιάρχου φέρουν έντονα τη φόρτιση αυτή και είναι πραγματικά αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η όλη αναστροφή του με την τέχνη και τους ανθρώπους της παρουσιάζεται ως ένα σύνολο ζωής, ως ένας «οργανισμός» που έχει τους ίδιους κώδικες με την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα, διαφέρει όμως – αισθητά – στο χρώμα. Γιατί αυτό που αναδεικνύεται από τις αποτυπώσεις των στιγμών και των στιγμιοτύπων που ανακαλεί ο Νιάρχος είναι ένας κόσμος πολύχρωμος, ζωηρός, γεμάτος ένταση και πάθος – ακόμα και στις πιο συνήθεις και καθημερινές του πράξεις και πρακτικές.

Το δεύτερο σημείο το οποίο αξίζει την προσοχή και το ενδιαφέρον είναι η τεχνική που έχει ο συγγραφέας να διασταυρώνεται με τους ομότεχνους και τους φίλους, με τους γνωστούς και τους αγνώστους που είτε στάθμευσαν είτε πέρασαν απλώς από τη ζωή του. Πρόκειται για ένα στοιχείο το οποίο συνήθως διαφεύγει την προσοχή, αποτελεί όμως έναν πυρήνα γύρω από τον οποίο δεν εξυφαίνονται μόνο οι σχέσεις αλλά και οι αφηγήσεις τους. Πρόκειται για αυτό που ορίζουμε ως «βλέμμα», εξωτερικό και εσωτερικό, τόσο του αφηγητή-πρωταγωνιστή, όσο και των προσώπων που τον πλαισιώνουν. Στο σημείο αυτό ανοίγεται ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο έρευνας και μελέτης του τρόπου με τον οποίο το βλέμμα του Νιάρχου συναντιέται με τα υπόλοιπα βλέμματα, διαμορφώνοντας μια οδό επικοινωνίας, ένα σχήμα αντίστοιχο με αυτό δύο συγκοινωνούντων δοχείων που βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση και αλληλοσχηματισμό. Μπορούμε όμως να δούμε και την περίπτωση τα βλέμματα να διαμορφώνουν διαφορετικές τροχιές και να βυθίζονται σε μια τυχαιότητα η οποία, ωστόσο, αποκτά την αξία και το νόημά της στον βαθμό που προσφέρει τις δευτερεύουσες εκείνες «ψηφίδες» οι οποίες, ωστόσο, είναι απαραίτητες για τη δημιουργία του «ψηφιδωτού» προσώπου του πρωταγωνιστή.

Σε αυτό το τελευταίο αξίζει να σταθεί κανείς και να διερευνήσει την πρόθεση και τον στόχο του Νιάρχου, την κινητήρια ιδέα και δύναμη αυτού του βιβλίου. Γιατί ενώ από τη μία το όλο εγχείρημα μοιάζει να τίθεται κάτω από τη σκέπη του ημερολογιακού είδους, η αίσθηση που διαμορφώνει ο αναγνώστης είναι ότι το είδος αυτό εδώ διευρύνεται αισθητά ή, μάλλον, στενεύει για να σημάνει αυτό ακριβώς που η λέξη «ημερολόγιο» δηλώνει – τον λόγο των ημερών, τον λόγο των ίδιων εκείνων των ημερών που παρουσιάζονται μπροστά στον αναγνώστη για να του επικοινωνήσουν τον ρυθμό και τον τόνο τους, το περιεχόμενο και τις βαθύτερες αλήθειες τους. Σημαίνει, άραγε, αυτό ότι το πρόσωπο του πρωταγωνιστή και δημιουργού τίθεται σε δεύτερο πλάνο; Κάθε άλλο. Ισα ίσα που προβάλλει καθαρότερο, έτσι όπως έρχεται για να παραλάβει το φορτίο αυτό και να το μεταφέρει μέσα στον χρόνο, εναποθέτοντάς το σε ένα είδος κιβωτού που αναλαμβάνει το πιο παράξενο, το πιο παράδοξο ίσως ταξίδι, την πιο ανατρεπτική αποστολή. Να διασώσει τον χρόνο από τον χρόνο, από τη λήθη και τη λησμονιά. Και επιπλέον, να τον κάνει να φαντάζει ως κέρδος, ακόμα κι όταν αποτελεί πια παρελθόν.

Η Ευσταθία Δήμου είναι ποιήτρια και διηγηματογράφος