Биліктің өзгеруі Ұлыбританиядағы дағдарысты еңсеруге көмектесе ме?
4 шілде Ұлыбританияда мерзімінен бұрын парламент сайлауы өтті. Онда Лейбористік партия жеңіске жетеді деген сенім бар, өйткені 10 жылдан астам уақыт бойы билеген консерваторларға халықтың қояр сұрағы көп. Консерваторлар партиясының саясаты экономиканы рецессияға ұрындырды, барлық азаматтың материалдық жағдайын біраз нашарлатты. Алайда қоғам лейбористердің билікке келетініне де аса риза емес: олардың басшылығы қандай да бір өзгерістер болады деп пәлендей уәде бере қойған жоқ.
Ұлыбританияда не болып жатыр?
Кейінгі 8 жылда Британияда төрт премьер-министр ауысты. 2024 жылы кезектен тыс сайлау өткізу шешімі – саяси және экономикалық дағдарыстардың шарықтау шегі.
Дағдарыс 2016 жылы елдің Еуропа одағы құрамынан шығу туралы шешімінен кейін басталды. Консерваторлар экономика толығымен қайта жаңғырады деп уәде беріп, азаматтарға осы идеяны үгіттеді.
Алайда бұл орындалған жоқ. Консерваторлардың әрекеті Брекзитке дейін ел басына түскен проблемаларды ушықтыра түсті. Солардың ішінде қоғамдық инфрақұрылымның нашарлауы мен мемлекеттің әлеуметтік шығындарға қаржыны аз бөлуінен азаматтардың материалдық әл-ауқатының төмендеуі ерекше байқалды.
Консерваторлар дағдарысты қалай ушықтырып жіберді?
Британияның экс-премьері Борис Джонсон Еуроодақтан шығу британдықтарды өркендеуге алып келеді деп кепілдік бергеннің бірі еді. Ол Еуроодаққа мүше болудан босаған ақшаны инфрақұрылымды қалыпқа келтіру мен баспана құрылысына бұрып, сондай-ақ денсаулық сақтау жүйесінің жағдайын жақсартпақ болды. Бірақ бұл жоспар аяқсыз қалды.
фото: euronews.com
Коронавирус пандемиясы кезінде сауық кешін ұйымдастырды деп басы дауға қалғаннан кейін Джонсонды премьер лауазымында Лиз Трасс алмастырды. Ол елге көп көлемде инвестиция әкелуге уәде берді. Трасс байларға салынатын салықты күрт төмендетті, мұндай тәсіл жаңа кәсіпорындар ашуға және жұмыс орындарын құруға ақша салуға септігін тигізеді деген сенімде болды.
Алайда бұл дағдарыстың асқынуына алып келді. Осы эксперименттің салдарынан британ валютасы тарихи минимумға дейін құлдырады, британдық зейнетақы қорлары күйреуге сәл қалды және несие мөлшерлемесі қажет деңгейден асып түсті. Ақыры ол премьер болып 49 күн ғана жұмыс істеді.
Ізбасары Риши Сунак Трасс жоспарының салдары ауыр болады деп ескертті. Әйтсе де, ол премьер лауазымына кіріскенде түбегейлі өзгеріс жасауға ниет танытқан жоқ. Тіпті ірі инфрақұрылым жобаларын алып тастауды бастады, атап айтқанда, Лондон мен басқа ірі қалалар арасындағы (Бирмингемді қоспағанда) жылдамдығы жоғары теміржол байланысы.
Сунактың әрекетсіздігі кесірінен теміржолшылар, медицина қызметкерлері мен оқытушылар ереуілге шықты. Ол ереуілшілерге жақтасқан да жоқ. Сондықтан еңбек дауында жұмыс берушілер жеңіске жетті. Ал осы салаларды мемлекеттің қаржыландыруы адамдардың шынайы қажетіне жауап бере алмады.
Консерваторлар кеткеннен бірдеңе өзгере ме?
Консерваторлардың сәтсіздігі премьерлердің білігі төмендігінен деуге келмейді. Әңгіме олардың байлардың мүддесін ғана қорғайтын идеологиялық платформасында болып тұр.
Бұл, мысалы, британдық орта бизнестің табыс нормасы соңғы жылдары пандемияға дейінгі кезеңмен салыстырғанда 30 пайызға өскенін растайды. Ал толық жұмыс күніне қабылданған жалданбалы қызметкерлер жалақысының сатып алу қабілеті қазір 1997 жылға дейінгі кезеңнен төмен.Консерваторлар билік еткен кезеңде британдықтардың еңбекақысы мен еңбек өнімділігі соңғы 100 жыл ішінде ең ұзақ уақытқа тұралап қалды. Ал олардың биліктегі кезеңі экономикалық рецессиямен аяқталып отыр: 2023 жыл ішінде экономика небәрі 0,1 пайызға ғана өсті.
Лейбористердің келуі де осы тенденцияны өзгерте қоймас. Қазір бұл партияны Кир Стармер басқарады, ол біраз консерваторлар секілді бюджетті қатты үнемдеу идеясын берік ұстанады. Партияны 2020 жылдан бері басқарып келе жатқан Стармер антиәлеуметтік көзқарасына балама ұсынатын қарсыластарын шеттетумен айналысады, сондай-ақ, консерваторлардың ереуілдер мен наразылықтарды басып-жаншуын қолдайды.
«Егер лейбористер келесі сайлауда жеңіске жетсе, жаңа үкімет 1997 жылғыдан анағұрлым қиын экономикалық мұраға кезігеді, сол жылы олар билікке келгенде экономиканың өсімі бұдан да төмен болды, сауда қатынастары шиеленісіп, мемлекеттік қызметтің жай-күйі ауырлап, бюджет қаржысы аз болды», – деп жазды University College London Policy Lab профессоры Крис Джайлс.