BAA Afg‘onistonning qochoq prezidenti Ashraf G‘ani va oilasini qabul qildi

Tolibon Kobulni egallab olganidan keyin Afg‘onistondan qochgan prezident Ashraf G‘ani Birlashgan Arab Amirliklari (BAA) hukumati tomonidan qabul qilindi. Tashqi ishlar vazirligi bayonotiga ko‘ra, BAA Ashraf G‘ani va uning oila a’zolarini "insonparvarlik nuqtai nazaridan" Dubay qabul qilgan.

Ashraf G‘ani Afg‘onistonni 15 - avgust kuni tark etgan edi. O‘sha kuniyoq Kobul tolibonga biror qarshiliksiz taslim bo‘lgan edi. G‘ani keyinchalik Facebook'da Tolibon g‘alaba qozonganini aytib, "qon to‘kilmasligi" uchun ketganini ta’kidlagan.

Chorshanbagacha Afg‘oniston prezidentining qayerdaligi noma’lum edi. Uning Tojikiston, O‘zbekiston yoki Qatarga ketgan bo‘lishi mumkinligi haqidagi xabarlar tasdiqlanmagan.

Afg‘onistonning qulashida Ashraf G‘ani qanchalik aybdor?

Toliblar Kobulga bostirib kirganida mamlakatdan qochib ketgan Afg‘oniston prezidenti Ashraf G‘ani qo‘pol va ziddiyatli shaxs edi. Uning rahbarlik uslubi qator muhim va nufuzli odamlarni bezdirib, Afg‘oniston xavfsizlik kuchlarining tor-mor etilishiga sabab bo‘ldi.

Tolibon harakatining minglab jangarilari Kobulni qurshab olgan, poytaxtni vahima va qo‘rquv chulg‘agan, aholi esa shaharning qon bilan ishg‘ol etilishiga va jangari islomchi guruh hokimiyati ostidagi zulmkor hayotga qaytishga hozirlik ko‘rmoqda.

Ko‘chalardagi sarosima va Kobul aeroportining odamlar bilan to‘lib-toshishi manzarasida baland martabali hukumat mulozimlari va siyosiy yetakchilar hokimiyatni tinch yo‘l bilan topshirish xususida “Tolibon” kuchlari bilan og‘ir muzokaralarga kirishgan.

Biroq prezident Ashraf G‘anidan dom-darak yo‘q.

Vazirlari zo‘r berib u bilan bog‘lanishga urinishadi, ammo prezident ofisi qo‘ng‘iroqlarga javob bermaydi. Murakkab davrni boshidan kechirayotgan Afg‘oniston yetakchisi bir necha soat burun, eng yaqin a’yonlari bilan birga Kobul markazida joylashgan prezident saroyini yashirincha tark etib, uchoqda noma’lum mamlakatga – o‘z yurtidagi taloto‘plardan uzoqqa uchib ketgandi.

Bundan atigi bir necha kun oldin mamlakatdan ketmaslikka va’da bergan G‘ani 15 - avgust kuni, mamlakat uchun ayni sinov fursati yetgan mahalda qochib ketdi. Xoinlarcha qochdi.

Qochishni rejalagani haqida hatto o‘z hukumatining eng muhim a’zolarini, jumladan, mudofaa vaziri vazifasini bajaruvchi Bismilloh Xon Muhammadiyni ham voqif qilmadi.

“Ular bizning qo‘l-oyog‘imizni bog‘lab, mamlakatni sotishdi”, deb yozdi Muhammadiy, sarosimaga tushgan rasmiylar bosh qo‘mondon mamlakatdan qochganidan xabar topishganida.

“G‘ani va uning to‘dasiga la’natlar bo‘lsin”, dedi Muhammadiy qochoq davlat rahbarining u bilan birga qochib ketgan ikki eng yaqin vakili – milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchi Hamidulloh Muhib va prezident ma’muriyati boshlig‘i Fozil Fazliyni nazarda tutib.

G‘anining eski raqibi va hukumatdagi ikkinchi yuqori martabali mulozim bo‘lmish Abdulla Abdulla “Alloh uni qilmishlari uchun javob berishga majbur qiladi”, deb aytdi.

Qochib ketganidan so‘ng bir necha soat o‘tib, G‘ani Afg‘onistonni tark etish sababini ochiqladi – go‘yoki “qon to‘kilishiga yo‘l qo‘ymaslik” uchun shunday qilgan emish. Ayrim xabarlarda u noma’lum uchinchi mamlakatga o‘tib ketishdan oldin dastlab Tojikistonga yoki O‘zbekistonga (ikkala davlat ham bu ma’lumotni rad etdi) uchib borganini yozishdi. Mana, 18 - avgust yakunlanyapti hamki uning qayerdaligi noma’lumligicha qolayotir.

G‘anining Kobul qarshilik ko‘rsatmasdan Tolibon kuchlari ixtiyoriga o‘tgan pallada qochishi uning yetti yillik notinch va ziddiyatli boshqaruv davri nihoyasiga etgani belgisi edi.

Tahlilchilar fikricha, 72 yoshli G‘anining keskin va avtoritar boshqaruv uslubi muhim va nufuzli odamlarni bezdirib, Afg‘oniston xavfsizlik kuchlarining tor-mor bo‘lishiga va hukumatning qulashiga olib keldi.

Tolibon harakati xorij qo‘shinlari mamlakatdan olib chiqib ketila boshlagan 1 - maydanoq shiddatli hujumlarni boshlagan edi. Guruh jangarilari bir haftadan ko‘proq vaqt ichida Afg‘onistonning ko‘plab shaharlarini bosib oldi, hukumat kuchlari esa ming-minglab askarlar bilan ularga taslim bo‘ldi yoki chekindi.

“Uning ixtilof keltirib chiqaruvchi va noxalqchil rahbarligi urushni boshqarish va rejalashga xalal berdi”, deydi Kobuldagi “Afg‘on tahlil tarmog‘i” mustaqil tahlil markazi tadqiqotchisi Ali Odiliy.

G‘ani mamlakat xavfsizlik xizmati rahbariyatini bir necha marta tarqatib yuborgan va almashtirgan. U, shuningdek, qator obro‘li shaxslarni, jumladan, viloyatlarda, ayniqsa, Afg‘oniston shimolida hokimiyatni tutib turgan sobiq dala qo‘mondonlarini hukumat tarkibidan siqib chiqargan.

“So‘nggi haftalarda shimoliy viloyatlarning toliblarga qarshilik ko‘rsata olmagani qisman G‘anining muhim shaxslarni boshqaruvdan uzoqlashtirgani va mahalliy hokimiyat tuzilmalarini zaiflashtirgani natijasidir”, deb urg‘ulaydi Londondagi “Chatham House” tahlil markazi ilmiy xodimi Hamid Hakimiy.

Iqtidor va qulashi

Sobiq moliya vaziri Ashraf G‘ani 2014 - yilda – soxtakorlik va ovoz berish natijalari buzib ko‘rsatilishiga doir son-sanoqsiz ayblovlar soyasida xira tortgan prezidentlik saylovida g‘alaba qozonib, hokimiyatga kelgan edi.

Sharqdagi Logar viloyatida tug‘ilgan etnik pashtun Afg‘onistonda oliy siyosiy lavozimni egallash uchun zarur malakadan bebahra emasdi aslida. U Jahon bankida va Birlashgan Millatlar Tashkilotida ishlagan, hatto qashshoq davlatlarning muammolarini qanday hal qilish haqida kitob ham yozgandi.

Biroq G‘aniga keng xalq ommasining dastagi yetishmadi, qolaversa, AQShda uzoq vaqt quvg‘inda yurishi tufayli oddiy afg‘onlar bilan aloqasini yo‘qotgan odam edi u.

U o‘zini G‘arbda tahsil olgan bir gala yordamchi va maslahatchilar bilan qurshab olib, ichki manfaatdor tomonlarning muhim muammolaridan ihotalandi.

G‘anini yana etnik favoritchilikda va mamlakatdagi etnik guruhlar o‘rtasidagi keskinlikni rag‘batlantirishda ham ayblashadi.

Hakimiy qochoq prezidentni “klassik afg‘on populisti” deb ataydi. “Uning sayoz populizmi qisman, o‘zi boshqarishni xohlayotgan jamiyatni akademik va antropologik tushunishiga qattiq ishonganidan kibrga berilgani hosilasidir. U, shuningdek, qiziqqon prezident edi: ra’yiga qarshi faktlarni taqdim etishganida yoki undan ham yomoni, uni tanqid qilishganida tilini jilovlashni va axloq-odob saqlashni uddalay olmasdi”, deydi tahlilchi.

Bir paytlar G‘ani bilan birga ishlagan, sobiq hukumat maslahatchisi Toriq Farhodiy prezidentni murosaga borishni yoki hokimiyatni boshqaga berishni xohlamaydigan “xavfli” yetakchi, deya ta’riflaydi.

“Uning siyosiy odimlari faqat o‘z hokimiyatini asrashga qaratilgandi. Ayni jarayonda u ko‘plab manfaatdor tomonlar – an’anaviy yetakchilar yoki texnokratlarni o‘zidan uzoqlashtirdi”, deydi Farhodiy.

“Tinchlikka erishish imkonini o‘g‘irladi"

G‘ani o‘zi 2014 - yilgi saylovdagi raqibi Abdulla bilan birga imzolagan hokimiyat bo‘linishi haqidagi bitim shartlariga rioya qilishdan bosh tortdiki, bu boshqarish qiyin bo‘lgan milliy birlik hukumati tuzilishiga olib keldi, ya’ni hukumatning o‘zi o‘ta tarqoq bo‘lib, behuda munozaralarga o‘ralashib qoldi.

Ashraf G‘ani 2019 - yilgi prezident saylovida yana g‘alaba qozondi – bu saylov ham saylovchilarning juda kam qismi ishtirokida va soxtakorlikda ayblashlar bilan kechdi. Xorijiy davlatlar va mamlakat ichkarisidagi mo‘’tabar kishilar undan toliblar bilan tinchlik muzokaralari foydasiga saylovni kechiktirib turishni qattiq iltimos qilishdi. Biroq G‘ani ko‘nmadi.

2018 - yilda Qo‘shma Shtatlar afg‘on hukumati ishtirokisiz, Tolibon kuchlari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muzokara boshlagan edi. O‘n sakkiz oydan so‘ng tomonlar ajnabiy qo‘shinlarning Afg‘onistondan olib chiqib ketilishiga zamin hozirlagan ikki tomonlama shartnomaga imzo chekishdi.

Ushbu bitimda tomonlardan biri o‘laroq qayd etilmagani Ashraf G‘ani hukumatining obro‘siga putur yetkazdi. Shuningdek, hujjat uning ma’muriyatiga Tolibonning besh ming nafar jangchisini ozod etish majburiyatini yuklardi. Avvaliga G‘ani tutqundagi jangarilar yoppasiga qo‘yib yuborilishiga e’tiroz bildirdi, keyin esa istar-istamay rozi bo‘ldi, ammo asirlarni shu qadar imillab bo‘shatdiki, tinchlik muzokaralari bir necha oyga cho‘zilib ketdi.

2020 - yil sentabrda, ichki afg‘on tinchlik muzokaralari boshlanganidan so‘ng munaqqidlari G‘anini iqtidorda qolish maqsadida sulh jarayonini bir necha bor to‘xtatib qo‘yishda va izdan chiqarishda aybladilar.

Va, mana, oradan qariyb bir yil o‘tib, G‘ani Afg‘onistonda tinchlik qaror topishiga emas, balki Tolibon Kobulda hokimiyatni egallashi manzarasida 20 yillik demokratik boshqaruv xotima topganiga guvoh bo‘lmoqda.

“G‘ani Afg‘oniston xalqining tinchlikka erishish imkoniyatini o‘g‘irlagan prezident sifatida yodda qoladi”, deydi Farhodiy.