Баткен: жардамга чогулган акчанын эсеби
Апрель айынын соңунда Баткендеги кыргыз-тажик чек арасындагы жаңжалдан кийин атайын эсеп ачылып, 120 млн. сомго жакын каражат чогулган. Анын ичинен 73 млн. сомго жакынына келишимдер түзүлүп, 45 млн. сомдон ашык каражат ишти аткаруучуларга которулган.
Чек арадагы куралдуу жаңжалдан жапа чеккендерге колдоо көрсөтүү максатында атайын банк эсеби ачылып, ага өлкө боюнча каражаттар топтолгон эле. Мекеме-ишканалар жана жарандар тарабынан атайын эсепке топтолгон каражаттын жалпы суммасы 119 млн. 667 миң 548 сом болгон.
Атайын эсепке топтолгон каражатты сарптоо үчүн мамлекеттик комиссия түзүлүп, ага Министрлер кабинетинин төрагасы жетекчилик кылууда.
Мындан тышкары чет өлкөлөрдөгү мекендештер, ишкерлер, түрдүү компаниялар, жөнөкөй жарандар гумжардамды жабыркагандардын колуна жеткирген учурлар бар. Андан бери бери беш айдан ашык убакыт өттү. Жыйналган каражаттар канчалык максаттуу пайдаланылды?
Президенттин Баткен облусундагы ыйгарым укуктуу өкүлүнүн орун басары Маруфхан Тулаевдин маалыматына караганда, атайын эсепке топтолгон каражатты сарптоо үчүн жергиликтүү тургундардын кайрылуулары эске алынып, зарыл деген иштерди бүткөрүү үчүн Министрлер кабинетине сунуш берилет. Макулдук алгандан кийин гана иш башталып жатат.
"Бөлүнгөн каражаттын Лейлек районуна багытталган бөлүгү сарпталып бүткөнү калды. Анын ичинде Максат айылына таза суу менен камсыздоо, ушул эле айылга көчөлөрүн түнкү жарыктандыруу, айылдын кире беришине арка куруу, каза болгон жарандары үчүн курулган үйдүн канализациясы, тосмолор дегендей иштер жүрүүдө. Акчаны бөлүштүрүүдө талаш тартыш болбосун деп, чогулган акчанын жарымын Баткен, калган бөлүгүн Лейлек районуна иштетели деп чечкенбиз. Ар бир сунуш Министрлер кабинети тарабынан бекитилип, макулдашуудан кийин гана башталып жатат. Бир киши эмес, бир нече мекемелер аралык кароодон өтүп анан ишти баштоого киришебиз",-дейт Маруфхан Тулаев.
Лейлек районундагы Максат айылын таза суу менен камсыз кылуу үчүн 12 млн. 830миң сомго келишим түзүлгөн. Ушул эле айылдын кире беришине арка курууга 1 млн. 798миң сом жумшалган. Айылдын көчөлөрүн жарыктандырууга 7 млн. 181 миң сом, каза болгондордун жакындары үчүн курулган 36 үйдүн канализациясын курууга 8 млн. 681миң сом, айланасын тосмолоого жана жылытуу сиситемасына 3 млн. 406 миң сом сарпталган.
Баткен районундагы Таш-Тумшук айылында үйлөрдүн короосун тосконго 3 млн. 699миң 519 сомго, Ак-Сай айылындагы “Сулуу-Данги-Ак-Сай” таза cуусун реконструкциялоо үчүн 1 млн. 273 миң 122 сом, Баткен, Лейлек райондорундагы жаңыдан курулган 140 үйдүн жылуулук ситемасын курууга 33 млн. 813миң 220 сомго келишимдер түзүлгөн.
Жалпы келишимдеги акчалардын 46 млн. сому которулуп берилген. Чек ара чырында жаракат алган сегиз жарандын дарылануусу үчүн 920 миң сом жумшалган.
Атайын эсеп облустук бийликтин карамагында ачылып, аны сарптоо иштерин дагы көзөмөлдөп жаткандай. Анткени кайсыл иштер кандай деңгээлде, канча каражат менен аткарылып жатканын боюнча райондук бийликтин көп деле маалыматы жок экен.
Атайын эсептеги каражаттын жарымы Баткен району үчүн деп айтылган. Азырынча райондогу Таш-Тумшук айылындагы үйлөрдүн короосун тосмолоо, Ак-Сай айылындагы таза суу куурун оңдоого каражат берилди. Райондук бийлик болсо аткарыла турган иштердин долбоорлору жөнөтүлгөнүн, ишти баштоо үчүн чечимдер кабыл алына электигин маалымдады.
Мамлекеттик атайын комиссия алдыда дагы калган 47 млн. сомдой каражатты каякка жумшай турганын чече элек.
1-октябрда Баткен облусунун чек арада жайгашкан айылдарын калыбына келтирүү жана өнүктүрүү боюнча мамлекеттик комиссиясынын кеңейтилген кеңешмеси өттү. Анда Министрлер кабинетинин төрагасы Улукбек Марипов Архитектура, курулуш жана турак жай - коммуналдык чарба мамлекеттик агенттигинин ишин сынга алган эле.
"Күз ортолоп калды, жакынкы күндөрдө суук түшүшү күтүлүүдө, бирок мамлекеттик жана жеке менчикти толук калыбына келтирүү иштери аягына чыга элек. Каражат толугу менен бөлүнүп берилген, бардык курулуш иштерин бүткөрүү үчүн максималдуу күч жумшалышы керек".
Ошондой Улукбек Марипов Экономика жана финансы министрлигине мамлекеттик бюджеттен, ошондой эле жеке жана эл аралык уюмдар жана кызыкдар жарандар аркылуу бөлүнгөн каражаттар жөнүндө коомчулукка толук маалымат берүүнү тапшырган.
"Биз ар бир сом үчүн отчет берүүбүз керек, бардык финансылык чыгымдар ачык болушу кажет".
Баткендин чек ара аймактарында бийлик тарабынан берилген убадалардын аткарылышын иликтеп коомчулукка алып чыгып жаткан “Убада Баткен” долбоорунун демилгечиси Элдияр Жээналиев мамлекет түздөн-түз казынадан жасачу жумуштарын жардамга топтолгон каражаттан сарптап кутулуп жатат деген пикирде.
"Мамлекет түздөн-түз жасап берчү жумуштарды эл тарабынан жардамга деп чогулган каражаттан бүтүрүп жатышат. Талкаланган үйлөрдү кайра калыбына келтирүү ишин башка компания куруп жатса, жылытуу, канализацияга бул эсептен сарпталабы? Анан да чек ара айылдарын кайра калыбына келтирүү үчүн атайын өкүлчүлүк ачылып, каражат бөлүндү деп айтылган. Ал каражатка кайсыл иштер жасалып жатат? Дагы бир маселе - чек ара чырында Максат айылы менен эле Ак-Сай айылы жабыркаган жок да. Калган айылдарда, үй-бүлөсүн багып жаткан мал-жандыгынан, автоунаасынан айрылгандар бар. Аларга кандай жардам берилди? Чек арадагы маселе Максат айылына арка куруу менен чечилбейт да. Аткарылган иштердин баары ачык жана натыйжалуу болушу керек эле".
Министрлер кабинети чек ара жаңжалындагы зыяндын көлөмүн 1,3 миллиард сом деп эсептеген.
Баткен облусунун чек ара айылында үйү өрттөлүп, кайра калыбына келтирилген Рахманберди Рахманбердиев ошол күндөрдө өлкөнүн туш тарабынан, ал тургай миграцияда жүргөн мекендештерден жапа тырмак жардам болгонуна эл ыраазы дейт.
“Элден айланса болот. Жалпылап бизди ошол кыйын кырдаалдан чыгарып кетишти. Ким экенине карабай, колдон келген колдоосун көрсөтүп жатышты. Биздин Максат айылында кыйла өзгөрүү болду. Суу чыкты, жолубуз асфальт болду, үйлөр, бала бакча спорт аянтча иши кылса көп иш жасалды. Ошонун баарын бизди колдоо деп билебиз. Ким жардам берсе да, ыраазылык айтабыз. Ошол күндөрү азык-түлүктөн тартып, кийим-кече, акчалай да беришти. Ошондой кыйын кырдаалда элдин колдоосу кыйла дем берет экен”.
Ушул айдын башында Баткен облусунун чек арада жайгашкан айылдарын калыбына келтирүү жана өнүктүрүү боюнча мамлекеттик комиссиясынын кеңейтилген кеңешмеси өткөн. Анда суук түшүп калганына карабай курулуш толук бүтпөй жатканы сынга алынган. Чек арадагы айылдарды калыбына келтирүү жана өнүктүрүү маселелери боюнча президенттин атайын өкүлү курулуштар 10-октябрга чейин бүтө турганын убада кылган эле. Бирок Баткен районунун тургундары үйлөр дале толук бүтө электигин айтууда. Курулуш иштери уланып жатат.
Быйыл 28-апрелден 1-майга чейин уланган куралдуу жаңжалда Кыргызстан тараптан 36 киши (арасында эки бала) курман болгон, 180ден ашуун адам жаракат алган.
Жалпы 136 үй, бир нече мектеп, бала бакча жана башка социалдык объектилер өрттөлүп, талкаланган.
Тажик тараптан 19 киши өлүп, 87си жарадар болгону расмий кабарланган. Эки өлкө бири-бирин айыптап, кылмыш ишин козгогон.