Кыргыз ишкерлерин кызыктырган "Астана" борбору
Кыргызстандык ишкерлер инвесторлор үчүн атайын аянтча түзүп, алардын келишине шарт түзүү муктаждыгы бар экенин айтып чыгышты. Алардын мындай ою Казакстандагы “Астана” эл аралык финансылык борборуна барып келгенден кийин күчөгөн. Анткени аталган борбор 2018-жылы “ЭКСПО-2017” эл аралык көргөзмөсүнүн базасында түзүлүп, инвесторлор менен ишкерлердин ортосунда байланыш түзүүдө.
Кыргызстандагы ишкерлер бирлигинин төрагасы Аскар Сыдыков финансылык борбордун зарылдыгын мындай деп түшүндүрдү:
“Мындай аянтчалар түзүлсө биздин ишкерлер миллиондогон каражаттарды тарта алат. Кыргызстанга келем деген инвесторлордун саны арбымак. Финансылык борборго эл аралык банктар кирсе, анда жеңилдетилген насыяларды алса болот. Мындан башка да мүмкүнчүлүктөр пайда болот эле. Мисалы биздин таланттуу балдарга инфраструктура түзүлөт. Алар жакшы айлык төлөнгөн жумушта иштей баштайт. Сыртка чыгып кетип жаткан таланттуу балдардын саны азаймак. Албетте мындай борборду ачуу үчүн саясий эрк, мамлекеттин колдоосу керек”.
Казакстандын финансылык борбору азыркы учурда 1046 компания менен иштешип жатат. Расмий сайтында 2021-жылдын май айына карата “Астана” аянтчасы аркылуу 4,4 млрд. доллар инвестиция өткөнү жазылып турат. Финансылык борбордун соту дагы бар. Алар Казакстандын сот системасына көз каранды болбой, өзүнчө "Англия укугунун" негизинде иштейт.
Казакстанга барып келген топтун катарында инвестиция министринин орун басары Улан Асанов дагы бар. Анын айтымында, “Астана” Кыргызстан менен иштешүүгө даяр.
“Астана” финансылык борборунун кызматкерлери буга чейин Кыргызстанга да келип кетишкен. Алар тараптан биргеликте иштөө сунушу болуп, меморандумга кол коюлган. Бир пикирге келе турган болсок келишим даярдалат. Бишкекте дагы ушундай борбор ачалы деген ой бар. Бирок анын жол картасын, жол-жобосун иштеп чыгышыбыз керек. Анткени “Астана” финансылык борбору ишке кирсе, анда Англиянын сот системасы менен иштешибиз керек. Мындай борбор ачылса бизге пайда эле келет. Бул жаатта иштер жүрүүдө. Бирок азыр бир нерсе деп айтууга эрте”.
“Астана” финансылык борбору менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзгөн Инвестиция министрлиги Министрлер кабинетинин жаңы курамында жок. Азыр алардын кайсы мекемеге кошулары, статусу белгисиз болуп турат.
Namba Group “Астана” эл аралык финансылык борбору менен кызматташкан алгачкы кыргызстандык компания. Алар IT тармагына 1 миллион доллар өлчөмүндөгү инвестиция алып келди. Бул акчага бардык кызматтарды, төлөмдөрдү өзүнө камтыган бир онлайн тиркемени ишке киргизгени жатышат.
Namba Group компаниясынын негиздөөчүсү Аман Тентиев инвесторлор Кыргызстанга түз келгенден чочулап турганын айтып, анын себебин мындай деп түшүндүрдү:
“Биздин долбоорго кызыккан инвесторлор көп болду. Бирок алар Кыргызстанга түз акча салгандан чочулап, “кандай иштешсек болот” деп туруп алышты. Анткени биздеги инвестициялык климат жакшы эмес. Ар кандай жолдорду карай баштадык. Ошондо досторубуз Казакстандагы “Астана” финансылык борборун сунушташты. Алар инвесторлорго мыкты шарт түзүп, бир аянтчага банктарды, фонддорду чогултушкан экен. Алар “Англия укугунун” негизинде иштеп жатышат. Кандайдыр бир талаш-тартыш болсо ишти өзүлөрүнүн соту карайт. Бул көрүнүш инвестор үчүн ишеним пайда кылат”.
Бийликтин алмашуусуна алып келген октябрь окуяларынан кийин Кыргызстандагы инвестициялык климат солгундай түшкөн. Мисалы 2021-жылдын биринчи кварталында түз инвестициянын көлөмү 112 млн. долларды түзгөн. Ошол эле учурда Кыргызстандан чыгып кеткен капиталдын суммасы 480 млн. сомго жетип барган.
Буга чейин инвестиция министринин орун басары Нурадил Баясов жарым жыл ичинде инвестициялардын агымы 95,4% көбөйгөнүн билдирген. Бирок аталган сандар былтыркы жылга салыштыруудан улам пайда болгонун эске алуу керек. 2020-жылы Кыргызстанда коронавирус пандемиясынан улам чек аралар жабылып, ишкерлик толук кандуу жанданган эмес.
Ишкер Эмил Үмөталиев финансылык борбор ачуу үчүн саясий эрк керек экенин айтат.
“Казакстан демократия багытында бизге салыштырмалуу артта калган. Бирок анда “Астана” финансылык борбору ачылды. Ал жерде илимий англис тилинде сүйлөгөн адистер иштейт экен. Бизде бүгүн коркунучтуу абал болуп турат. Анткени өлкөдөн чыгып кеткен акчалардын суммасы көп. Кыргызстанда сот системасына ишенич жок болуп турганда Казакстанда Англиянын соттору иштеп жатат. Алар ушундай жол менен дүйнө жүзүндөгү ишкерлердин ишенимине киришти. Бизде мамлекеттик органдар ишкерликти колдоонун ордуна, алардын акчасын тартып алып бюджетти толтуруп жатышат”.
Кыргызстанда инвесторлордун укугун коргоп, таламын талашыш үчүн 2019-жылы Бизнес-омбудсмен институту түзүлгөн. Президент Садыр Жапаров инвесторлор үчүн жагымдуу шарт түзүү убадасын берип, аларды коргоого аларын айтып келет.